SA, Oddziały Szturmowe NSDAP, niem. Die Sturmabteilungen der NSDAP – umundurowana, uzbrojona i zorganizowana na wzór wojskowy samodzielna formacja partii hitlerowskiej, utworzona 1920 (nazwa od 1921) ze sprzyjających Hitlerowi kombatantów, członków Freikorpsów z marginesu społecznego, Członkowie rekrutowali się ze środowisk zdemobilizowanych żołnierzy i oficerów Freikorpsów oraz osób bezskutecznie poszukujących pracy; przywódcy: H.U. Klintzsch (1921–23), H. Göring (1923), E. Röhm (1923–25), F. Pfeffer von Salomon (1925–29), A. Hitler (1929–45); szefowie sztabu: O. Wagener (1929–30), E. Röhm (1930–34), V. Lutze (1934–43), W. Schepmann (1943–45).

Oddziały SA, początkowo szkolone przez Reichswehrę, uczestniczyły w tłumieniu wystąpień rewolucyjnych; brały udział w puczu monachijskim 1923, następnie zostały zdelegalizowane wraz z NSDAP. Kierownictwo nielegalnych SA Hitler zlecił Röhmowi, który zachował ich kadry w organizacji Frontbahn. Od 1925 ponownie legalne; wewnątrz SA Hitler utworzył elitarne oddziały ochronne SS. W okresie walki o władzę SA były głównym narzędziem terroru NSDAP — organizowały burdy uliczne, pobicia, morderstwa, rozbijanie wieców innych partii itp.; w agitacji politycznej SA posługiwały się pseudorewolucyjnymi, antysemickimi i antykapitalistycznymi hasłami; II 1933 w Prusach otrzymały uprawnienia policji pomocniczej i rozpoczęły organizację pierwszych obozów koncentracyjnych. Czasy kryzysu gospodarczego i politycznego sprzyjały szybkiemu wzrostowi SA: 1923 liczyły ok. 2 tysięcy członków, 1924 — ok. 30 tysięcy, 1930 — prawie 80 tysięcy, 1932 — ok. 400 tysięcy, 1934 (po włączeniu Stahlhelmu) — ponad 2 mln. W 1933–34 w NSDAP zaostrzyły się rozbieżności dotyczące zadań SA: dla Hitlera miały one być posłusznym narzędziem terroru; Röhm widział w nich masową armię ludową (utrzymywaną wbrew traktatowi wersalskiemu), która wchłonie Reichswehrę; ponadto członkowie SA, rozczarowani niespełnieniem populistycznych obietnic NSDAP z okresu walki o władzę, oczekiwali „następnej rewolucji”. Groziło to konfliktem NSDAP z Reichswehrą i przedstawicielami wielkiego kapitału, jak też rozbiciem ruchu narodowo-socjalistyczny; 30 VI 1934 z inicjatywy Hitlera, przy poparciu Reichswehry, SS wymordowała czołowych przywódców SA (tzw. noc długich noży). Odtąd SA straciły pierwotne znaczenie; uczestniczyły w masowych demonstracjach, akcjach antysemickich (noc kryształowa), organizowały wychowanie fizyczne i przysposobienie wojskowe (wielostopniowy system odznak sportowych i wojskowe). Od 1939 większość członków SA stopniowo wcielano do Wehrmachtu.

H. Bennecke Hitler und die SA, München 1962;

C. Bloch Die SA und die Krise des NS-Regimes 1934, Frankfurt am Main 1970;

H. Arzt Mörder in Uniform, München 1979.

Stanisław Kania

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.