Safed, Sepat, Zefat, Tzefiya – m. w pn. Izraelu, w Górnej Galilei, jedno z 4 świętych miast judaizmu (obok Jerozolimy, Tyberiady i Hebronu), zamieszkiwane przez liczne wspólnoty ortodoksyjnych Żydów. Według tradycji żydowskiej, S. było miejscem, w którym uczyli się syn i wnuk Noego   Sem i Eber. Część badaczy odnosi do S., jako najwyżej położonego miasta w Izraelu (950-850 m n.p.m.), wzmiankę o "mieście położonym na górze" (Mt 5,14). Według źródeł hist., zostało założone 66 r. p.n.e. przez Józefa Flawiusza jako twierdza do obrony przed Rzymianami. W XI w. istniała w tym miejscu osada żydowska. W okresie krucjat krzyżowcy wybudowali w mieście cytadelę (jeden z największych zamków na Bliskim Wschodzie), która 1178 została zdobyta przez wojska Saladyna, następnie odbita przez krzyżowców, a 1266 zajęta przez Mameluków (pogrom ludności chrześc.). W XVI-XVII w. miasto stało się ważnym ośrodkiem mistyki żyd. za sprawą osiadłych tu Sefardyjczyków, a następnie Aszkenazyjczyków. W mieście istniało 21 synagog i 18 żyd. szkół, działali i nauczali znani mistycy i kabaliści, m.in. Izaak Lurja, Józef Karo, Mojżesz Kordowero i Salomon Alkabez. W 1578 założono w S. pierwszą w Ziemi Świętej żyd. drukarnię. W 1742 miasto zostało wyludnione na skutek zarazy, 1759-69 i 1837 zniszczone przez trzęsienia ziemi. Ponownie zasiedlone przez Aszkenazyjczyków w 2. poł. XVIII w. (m.in. chasydów z pd.-wsch. Polski). W XIX w. utraciło znaczenie, m.in. w wyniku konfliktów z libańskimi Druzami. Przed powstaniem państwa Izrael dominującą grupą etniczną w S. byli Arabowie (1918-48 miasto zamieszkiwało zaledwie 100 żyd. rodzin). Od 1948 S. znajduje się w granicach Izraela. W ostatnim półwieczu do miasta napłynęła duża liczba Żydów etiopskich i rosyjskich. Współcześnie S. jest ważnym ośrodkiem turystycznym   zabytkowe synagogi, m.in. synagoga Karo (ze zwojami Tory z XVI w.), synagoga Lurja (XVI w., odbudowana 1837 po trzęsieniu ziemi, ze skrzynią na Torę wykonaną pod Krakowem), synagoga Ha-Ari, zabytkowy cmentarz, ruiny twierdzy krzyżowców, muzea, m.in. Izraelskie Muzeum Biblijne. W pobliżu S. znajdują się miejscowości z grobami cadyków, będące celem żyd. pielgrzymek: wioska Meron (Meiron), wspomniana już w staroż. źródłach egipskich, ważny ośrodek judaizmu po powstaniu Bar Kochby (135 n.e.), z pozostałościami synagogi z III w. n.e.; góra Meron z grobami: Bar Jochaja, jego syna, Eleazara, oraz talmudycznych mędrców, Hillela i Szammaja; druzyjska wioska Peqiin, w której wg tradycji Szymon Bar Jochaj napisał księgę Zohar (istnienie w tym miejscu jego grobu stało się impulsem dla sefardyjskich kabalistów do osiedlenia się w pobliskim S.). Według wierzeń żyd., obszar S. ma odegrać istotną rolę w dniu Sądu Ostatecznego. Według ortodoksyjnych Żydów, Mesjasz wyjdzie z S., podążając do Jerozolimy.

Mariusz Górniak

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.