Sefardyjczycy – Żydzi wypędzeni z Hiszpanii i Portugalii 1492–97; znaleźli schronienie w pn. Afryce, Italii i państwie osmańskim, a ich głównym skupiskiem stały się Saloniki (obecnie w Grecji); osiedlili się też w Serbii, Bułgarii oraz na Bliskim Wschodzie — w Syrii i Palestynie, wiele lat później w Holandii, Anglii, a także w Ameryce Północnej; grupa Sefardyjczyków dotarła także do Polski (Zamość, Kraków). W krajach nowego osiedlenia Sefardyjczycy mieli znaczną swobodę i utrzymywali żywe kontakty z kulturą swego otoczenia; posługiwali się głównie językiem ladino, który wywodził się ze średniowiecznego dialektu hiszpańskiego, zawierał wiele elementów hebrajskich, tureckich i in. (od 1510 powstałą w nim literaturę zapisywano alfabetem hebr.). Przed II wojną światową było ich ok. 1,5 mln; w Państwie Izrael stanowią 55% ludności żydowskiej. Obecnie — oprócz Aszkenazyjczyków — stanowią główną podgrupę społeczności żydowskiej; od Aszkenazyjczyków różni ich stosunek do kabały i filozofii.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.

[hebr. Sfaradim, od Sfarad = Hiszpania] – odrębny kulturowo odłam wyznawców judaizmu, wywodzących się z Półwyspu Iberyjskiego (Hiszpania, Portugalia) i częściowo z Prowansji, gdzie zamieszkiwali od czasów imperium rzymskiego. Wolność, jaką cieszyli się pod panowaniem władców islamskich, spowodowała, że zintegrowali się z otaczającą ludnością, nie wyróżniali się strojem. W średniowieczu stworzyli wysoką kulturę. Niektórzy byli doradcami władców arabskich, tworzyli dworską poezję, zajmowali się filozofią, astronomią, matematyką, medycyną. Tworzyli mapy, tablice nawigacyjne i instrumenty precyzyjne. Myśl filozoficzna hiszpańskich Żydów wraz z filozofią arabską przyczyniły się do odrodzenia intelektualnego chrześcijańskiej Europy. Napisana w języku arabskim, a następnie przetłumaczona na łacinę rozprawa Fons vitae [źródło życia] Szlomo ibn Gabirola (1021–1070), łączyła tradycje judaizmu z filozofią neoplatońską, dzieła Majmonidesa były próbą uzgodnienia judaizmu z arystotelizmem. W miarę podboju Hiszpanii przez katolickich władców położenie ludności żydowskiej gwałtownie się pogarszało. Po zjednoczeniu królestwa (1492) Żydzi zostali wygnani. Rozproszyli się po krajach islamu: w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie i Bałkanach. Grupy sefardyjskich Żydów osiedliły się również we Francji, we Włoszech i w Niderlandach. Z pierwszymi wyprawami za Atlantyk dotarli do Ameryki Południowej, a w XVII w. do Ameryki Północnej. Niewielka grupa sefardyjczyków została osiedlona w Zamościu, gdzie szybko ulegli asymilacji, przyjmując kulturę otaczających ich aszkenazyjczyków. Wielowiekowa izolacja kulturowa między krajami muzułmańskimi i chrześcijańskimi spowodowała zróżnicowanie kultury Żydów sefardyjskich i aszkenazyjskich, przy zasadniczej jedności religijnej. Wzajemne kontakty prowadziły z kolei do kulturowych zapożyczeń. Sefardyjczycy mówili językiem ladino, ich rytuał różnił się nieznacznie od aszkenazyjskiego (intonacja śpiewów religijnych, wymowa wyrazów hebrajskich, porządek modlitw podczas nabożeństw itp.), mieli silne tradycje spekulacji kabalistycznych (np. sabataizm), mniej restrykcyjną religijność. Znacznie większe różnice istniały w obyczajowości: strojach, kuchni, folklorze, tradycjach muzycznych.

Alina Cała