– (hebr.), szabas, w judaizmie 7. dzień tygodnia (sobota), kultowy dzień odpoczynku trwający od piątkowego do sobotniego zachodu słońca; wg Biblii sz. był dniem odpoczynku Boga po 6 dniach tworzenia świata; dla rel. Żydów jest dniem świętym (zakaz pracy w sz. obejmuje 39 podstawowych czynności), a naruszenie jego świętości jest dopuszczalne jedynie w celu ratowania życia ludzkiego; sz. jest dniem skupienia i moralnego odrodzenia, przeznaczonym na modlitwę i nabożeństwa, ale również na radość i zabawę.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.

– (hebr. odpoczywać) - trwający od piątku wieczór do zapadnięcia nocy w sobotę dzień odpoczynku, jeden z najważniejszych dni dla wszystkich Żydów. Rozpoczyna się w piątkowy wieczór, kiedy kobieta zapala w domu dwie świece oznaczające nadejście szabatu; później trwają modły w synagodze. Mężczyzna odmawia kidusz nad kielichem wina; spożywa się jeden z trzech posiłków, w czasie których je się specjalne dania: chałę, czulent. Odmawia się hymny, śpiewa specjalnie pieśni. Na zakończenie sz. odbywa się ceremonia hawdali (hebr. oddzielenie), czyli zakończenia dnia świątecznego i oddzielenia go od dnia powszedniego. W szabat zabroniona jest wszelka praca (z wyjątkiem zagrożenia życia lub opieki nad chorym), obowiązuje zakaz oddalania się od domu na odległość większą niż dwa tysiące kroków, zakaz rozpalania ognia. Wszystkie przepisy dotyczące sz. zawarte są w jednym z traktatów Miszny („Szabat").

Renata Piątkowska

Za: Tomaszewski J., Żbikowski A., Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa 2001. 

– dzień wypoczynku po tygodniu pracy; jedno z najstarszych i najtrwalszych świąt w tradycji żydowskiej. Szabat upamiętnia dzień, w którym Stwórca odpoczął po stworzeniu świata. Nakaz jego przestrzegania zapisany został w Dekalogu: “Sześć dni będziesz pracował i wykonywał wszelką swoją pracę, ale siódmego dnia jest szabat Pana Boga twego, nie będziesz wykonywał żadnej pracy... Gdyż w sześciu dniach uczynił Pan niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich jest, a siódmego dnia odpoczywał. Dlatego Pan pobłogosławił dzień szabatu i poświęcił go” (Księga Wyjścia 20,9–11). Szabat rozpoczyna się w piątek wieczorem i kończy w sobotę wieczorem. Wyznawców judaizmu obowiązuje całkowity zakaz pracy będącej przejawem panowania nad przyrodą, gdyż nawet Stwórca tego dnia odpoczywał. Prawo religijne wymienia 39 prac zabronionych, większość z nich to zajęcia związane z rolnictwem i pasterstwem, zmieniające przyrodę, np. orka, siew, strzyżenie owiec, ale także budowanie, rozpalanie ognia, pisanie. Aby nieumyślnie nie naruszyć zakazu pracy, nie wolno wykonywać czynności podobnych do zajęć zabronionych, takich jak drukowanie, rysowanie czy zapalanie i gaszenie światła elektrycznego. W celu uniknięcia niektórych zakazów (np. zakazu przenoszenia czy wynoszenia rzeczy poza dom), osiedla żydowskie otaczano drutem lub sznurkiem (eruw) – w ten symboliczny sposób tworzyły jedno “domostwo” obejmujące obszar całej dzielnicy czy nawet miasta. W wielu domach żydowskich zatrudniany był na okres szabatu nie-Żyd, szabes goj, który wykonywał niezbędne prace domowe. Przed nastaniem szabatu Żydzi udają się do mykwy, aby dokonać rytualnego oczyszczenia. Święto rozpoczyna się zapaleniem dwóch świec w piątek, tuż przed zachodem słońca. Symbolizują one boską światłość i duszę człowieka. Zapala je kobieta i odmawia nad nimi błogosławieństwo – jest to jej najważniejszy obowiązek religijny. Wierzono, że jego niewypełnienie grozi śmiercią w połogu. Mężczyźni witają szabat w synagodze. W bardzo religijnych rodzinach kobiety i dzieci czekają na nich w domu bądź spacerując na ulicy ubrane w odświętne stroje. Po powrocie mężczyzn do domu odbywa się uroczysta kolacja. Rozpoczyna ją Kidusz. Nikt w czasie szabatu nie powinien być głodny, dlatego w wielu domach goszczono ubogich bądź uczniów. Najpopularniejszymi daniami w Europie Wschodniej były śledzie i chała, a także ryba faszerowana, siekana wątróbka, cymes. Na sobotni obiad podawano czulent, jedzono także nadziewane szyjki kurze, kiszkę [jid. kiszke] i kugel. W sobotę wieczorem spożywa się trzeci posiłek świąteczny, seuda szliszit (suda), i śpiewa pieśni żegnające szabat (zmirot). Chasydzi, wierząc, że Mesjasz nadejdzie w sobotę, przeciągali ostatnią ucztę i śpiewanie pieśni aż do nocy. Święto kończy uroczystość pożegnania szabatu – Hawdala [hebr. oddzielenie]. Oddziela ona czas świąteczny od powszedniego. Odmawia się błogosławieństwo nad światłem, winem i wonnymi ziołami. Zapala się dwie splecione świece symbolizujące świętość i powszedniość. W besaminkach zapala się zioła.

Hanna Węgrzynek