Wiedeński kongres 1814–1815 – kongres międzynarodowy mający na celu dokonanie zmian ustrojowych i terytorialnych w Europie po upadku cesarza Napoleona I; zwołany z inicjatywy zwycięzców napoleońskiej Francji — Austrii, Prus, Rosji i Wielkiej Brytanii, z udziałem przedstawicieli 16 głównych państw europejskich oraz wielu innych poselstw (głównie księstw i miast niemieckich); obradował w Wiedniu od IX 1814 do VI 1815. Decydowali przedstawiciele 4 mocarstw zwycięskich (austriacką delegacją kierował K. Metternich, pruską — K. Hardenberg, rosyjską — K. Nesselrode, brytyjską — R. Castlereagh, a później A. Wellington) oraz Francji (głównie dzięki talentom dyplomatycznym Ch.M. Talleyranda); niekiedy zwoływano obrady 8 państw (także Hiszpanii, Portugalii i Szwecji); powołano 10 komitetów do opracowania konkretnych postanowień. Negocjacjom towarzyszyły liczne festyny, bale, przyjęcia i koncerty. Decyzje mocarstw, przyjęte po zaciętych sporach, sprecyzowano w akcie końcowym 9 VI 1815. Utworzono Związek Niemiecki pod przewodnictwem Austrii, dokonano połączenia Belgii i Holandii, zagwarantowano Szwajcarii (powiększonej o 3 kantony) wieczystą neutralność, przywrócono władzę niektórym książętom włoskim i niemieckim obalonym w toku zwycięskich wojen rewolucyjnej i napoleońskiej Francji. Z wielkich zmian terytorialnych skorzystały zwłaszcza Prusy, które otrzymały północną część Saksonii, część Nadrenii i Westfalii, szwedzką część Pomorza Zachodniego (z Rugią), oraz Austria, której przyznano północne Włochy (z wyjątkiem Piemontu), niewielkie terytoria nad Renem i okręg tarnopolski (od Rosji); różne terytoria zamorskie (m.in. Maltę) przyznano Wielkiej Brytanii; zlikwidowano Księstwo Warszawskie i z większości jego terytoriów utworzono zależne od Rosji Królestwo Polskie (dlatego często zwane Królestwem Kongresowym) oraz należące do Prus Wielkie Księstwo Poznańskie; z Krakowa i jego okolic utworzono Wolne Miasto Kraków.
W celu umocnienia postanowień kongresu i zabezpieczenia odnowionej na nim zasady legitymizmu (uznającej za nienaruszalne prawa dynastii panujących przed zburzeniem systemu europejskiego przez Napoleona) oraz równowagi politycznej w Europie (o co zabiegała zwłaszcza Wielka Brytania i głównie dzięki czemu Francja utrzymała swoją mocarstwową pozycję) powstał sojusz monarchów, zwany Świętym Przymierzem. Kongres wiedeński opowiedział się za tłumieniem ruchów republikańsko-demokratycznych i narodowych w Europie, był reakcją na wielkomocarstwową politykę cesarza Napoleona I, a także pierwszą historyczną próbą utworzenia międzynarodowego ładu w skali kontynentu i skutecznej nad nim kontroli. Niektóre uchwały kongresu wiedeńskiego obowiązują do czasów współczesnych, np. neutralność Szwajcarii i uregulowanie statusu przedstawicielstw dyplomatycznych.
Acte du congrés de Vienne du 9 juin 1815 avec ses annexes, Vienne 1815.
W. Zajewski Kongres wiedeński i Święte Przymierze, w: Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zajewski, Warszawa 1991;
Le congrés de Vienne (The Congress of Vienna), oprac. zbiorowe, Bruxelles–Paris 1964.
Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
