Ziemie zabrane, Kraj Zabrany, nazwa ziem zaboru rosyjskiego położonych na wschód od Królestwa Polskiego (ok. 469 tys. km2, liczba ludności 1910 — ok. 24,5 mln, w tym ok. 5 mln ludności katolickiej), używana w Polsce pod zaborami. W terminologii rosyjskiej obszar ten nazywano Krajem Zachodnim (9 zachodnich guberni rosyjskich) bądź guberniami zachodnimi, także (od 1832) Krajem Południowo-Zachodnim (Ukraina) i Krajem Północno-Zachodnim (historyczna Litwa, obecna Litwa i Białoruś). Nazwa powstała po 1815 r. i akcentowała odmienność ich statusu polityczno-prawnego w stosunku do autonomicznego Królestwa Polskiego. Przyłączenie ziem zabranych do Królestwa było jednym z ważnych haseł polskiego ruchu narodowego, zarówno jego radykalnego, jak i umiarkowanego skrzydła. Z postulatu tego, jako nierealnego, rezygnowali zwolennicy ugody z Rosją. W okresie panowania Aleksandra I Romanowa (1801–25) obszar ten cieszył się ograniczonymi swobodami kulturalno-oświatowymi i narodowymi (m.in. autonomiczne wojsko — Korpus Litewski, którego dowódcą był naczelny dowódca wojska Królestwa Polskiego wielki książę Konstanty Pawłowicz, szkolnictwo w języku polskim, urzędy lokalne obsadzane przez Polaków). Od lat 20. XIX w. władze rosyjskie, wspierane przez większość rosyjskiej opinii publicznej, dążyły do pełnej integracji ziem zabranych z resztą Rosji, czego przejawem był ostrzejszy niż w Królestwie Polskim kurs polityczny wobec mieszkających tam Polaków. Po upadku powstania listopadowego 1830–31 ziemie zabrane stały się przedmiotem szczególnie silnej polityki rusyfikacyjnej.
Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
