Bochnia jest jednym z najstarszych miast Polski. Pierwsza wzmianka pochodzi już z 1198 r., kiedy patriarcha jerozolimski Machus potwierdził nadanie soli warzonej pochodzącej z tej miejscowości dla klasztoru bożogrobców z Miechowa.
W 1248 r. na terenie miasta odkryte zostały złoża soli kamiennej. W 1251 r. sprowadzony tutaj z Wąchocka zakon cystersów wybudował pierwszy szyb, rozpoczynając wydobywanie surowca na większą skalę. Z uwagi na swoje znaczenie gospodarcze, Bochnia otrzymała w 1253 r. prawa miejskie z rąk księcia Bolesława Wstydliwego (lokacja na prawie magdeburskim). Za panowania króla Kazimierza Wielkiego miasto silnie się rozwinęło; stworzono żupę bocheńską, rozbudowano zamek żupny, powstały mury miejskie i ratusz. Wtedy też, w drugiej połowie XIV w., w mieście zaczęli osiedlać się pierwsi Żydzi. Jednym z najznamienitszych przedstawicieli społeczności był Lewko, żydowski bankier i osobisty faktor królów Polski, który administrował żupami solnymi w Bochni i Wieliczce.
Złoty okres miasta przypadł na XV i pierwszą połowę XVI w., kiedy prowadzono liczne transakcje kupieckie i handlowe. Bochnia leżała przy ważnych szlakach handlowych na Węgry i Ruś, prowadząc obrót zarówno z innymi ośrodkami w Polsce, jak i za granicą (m.in. miasta spiskie i ruskie). Od końca XIV w. istniała szkoła parafialna, związana z Akademią Krakowską. Głównym dobrem, dzięki któremu miasto się rozwinęło, pozostawała sól. Wtedy też utarło się powiedzenie, że „Bez Bochni i Wieliczki Polska nie warta łojowej świeczki”.
Od II połowy XVI w., kiedy podupadać zaczęła bocheńska żupa, miasto powoli traciło na świetności. Wraz z problemami „górniczymi”, miasto co kilka lat nawiedzały pożary, klęski głodu, epidemie i najazdy obcych wojsk (m. in. Szwedów w 1655 roku).
Wskutek tych trudności Bochnia przez cały XVII i XVIII wiek przeżywała głęboki kryzys, który powiększył się poprzez działania wojny północnej (1702) oraz konfederacji barskiej (1768–1772).
Wskutek pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Bochnia znalazła się pod panowaniem Austrii. Jednym z najkrwawszych wydarzeń, jakie rozegrało się w okresie zaboru austriackiego na terenie miasta i okolic, była tzw. rabacja (rzeź) galicyjska, która nastąpiła się w lutym 1846 roku. Pomimo ciężkiego, zwłaszcza w pierwszych dziesięcioleciach, jarzma austriackiego zaborcy, miasto w I połowie XIX w. zaczęło na nowo się rozwijać, przede wszystkim wskutek uruchomienia magistrali kolejowej Kraków – Lwów. Silny rozwój nastąpił zwłaszcza na przełomie XIX i XX stulecia, co zaznaczyło się znacznym wzrostem liczby mieszkańców, a także rozwojem przestrzennym miasta oraz rozkwitem życia kulturalnego i naukowego. W tym okresie prężnie działało bocheńskie gimnazjum, utworzona została biblioteka publiczna, towarzystwo sportowe „Sokół”, zespoły muzyczne i teatralne, a także pierwsze stałe kino „Zorza”.
W Legionach Piłsudskiego służyło 200 ochotników z regionu bocheńskiego.
W czasie okupacji niemieckiej (1939–1945) Bochnia, podobnie jak inne miasta w Polsce, przeżywała wyjątkowo trudne chwile. W niedługim czasie po zajęciu miasta Niemcy dokonali egzekucji 51 bochnian (grudzień 1939 r.). Przez cały okres wojny odbywały się liczne łapanki, deportacje na przymusowe prace do Niemiec, osadzenia w obozach koncentracyjnych. W 1943 roku hitlerowcy dokonali likwidacji getta żydowskiego, mordując wielu jego mieszkańców[1.1]. Mieszkańcy Bochni i okolic aktywnie włączali się w działania przeciw okupantowi walcząc w szeregach Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i innych formacji konspiracyjnych. 20 stycznia 1945 r. do Bochni wkroczyła Armia Radziecka.
W okresie powojennym miasto silnie rozwinęło się gospodarczo, głównie za sprawą zlokalizowanych w jego granicach ośrodków przemysłowych. Do największych zaliczyć należy upaństwowiony po wojnie Zakład Naczyń Kamionkowych, oddział huty im. Lenina w Krakowie, który obecnie funkcjonuje pod nazwą Stalprodukt S.A. czy Zakład Urządzeń Chłodniczych (dzisiejszy Bolarus S.A.). Wzrost gospodarczy skutkował rozbudową osiedli mieszkaniowych w mieście, m.in. największego Osiedla Niepodległości (dawniej XXX-lecia) czy „hutniczego” św. Jana, a także osiedla Kolejowego, Niepodległości, Solnej Góry, św. Jana, Słonecznego, Windakiewicza, oraz włączaniem w granice miasta okolicznych wsi i miejscowości (Chodenice, Kurów, Kolanów, Dołuszyce). Powstało wiele budynków użyteczności publicznej (szkół, instytucji kulturalnych) oraz kościołów i parafii (św. Pawła i św. Jana). Kopalnia soli pełni obecnie funkcje turystyczne oraz lecznicze, miasto bowiem posiada status uzdrowiska.
Bibliografia
- Flasza J., Rynek bocheński: szkice o dziejach i zabytkach, Bochnia 1989.
- [1.1] Kollender R., Życie społeczne i kulturalne bocheńskiej społeczności żydowskiej, „Wiadomości Bocheńskie” 2003, nr 4, s. 20