Pojawiająca się u Ptolemeusza nazwa „Setidava” jest utożsamiana z dzisiejszym Żninem jako miejscowość leżąca na szlaku bursztynowym. W VI–VIII w. funkcjonował gród obronny.

Pierwsza pisana wzmianka o Żninie pochodzi z 1118 roku. Była to ważna osada targowa i gród kasztelański na południowym brzegu Jeziora Dużego Żnińskiego oraz ośrodek dóbr arcybiskupów gnieźnieńskich. Od XIII do XVI w. stał tu dwór arcybiskupi. W początkach XV w. wzniesiono dworzec arcybiskupi zwany czasem zamkiem lub pałacem. Żnin stał się na kilka stuleci nieoficjalną stolicą arcybiskupów gnieźnieńskich.

W 1262 r. arcybiskup Janusz uzyskał od księcia Bolesława Pobożnego przywilej zwalniający poddanych zamieszkujących dobra kościelne od jurysdykcji książęcej i ciężarów prawa polskiego. Wykorzystując jego zapisy, arcybiskup lokował Żnin na prawie magdeburskim najprawdopodobniej między 1263 a 1272. Na mocy kolejnego przywileju monarszego z 1284 r., arcybiskupi zaczęli bić w Żninie monety. W 1331 r. miasto doszczętnie zniszczyli Krzyżacy. W 1339 r. wzniesiono monumentalny klasztor dominikanów z kościołem pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Około połowy XIV w. zaczęto otaczać miasto murem obronnym. W połowie XV w. dodatkowo opasano ziemno-wodnym systemem obrony artyleryjskiej. Dzięki niemu Żnin, razem z ościennym zamkiem w Wenecji, tworzył zespół obronny chroniący dobra biskupie od strony granicy z Zakonem Krzyżackim. W drugiej połowie XV w., po zburzeniu zamku w Wenecji, ponownie przeniesiono do Żnina siedzibę administracji dóbr prymasowskich.

W 1374 r. Żnin stał się ulubioną rezydencją arcybiskupa Janusza Suchywilka, byłego kanclerza koronnego. Za jego czasów miasto przezywało okres świetności. W latach 1414, 1418, 1422 gościł król Władysław Jagiełło. W latach 1496–1503 w Żninie wielokrotnie przebywał kardynał, syn króla Fryderyk Jagiellończyk. Miasto wielokrotnie niszczyły pożary (np. 1447, 1494, 1495, 1601, 1688, 1692, 1700, 1751), a ludność dziesiątkowały zarazy. W latach siedemdziesiątych XVI w. w Żninie mieszkało 86 rzemieślników rozmaitych profesji, 16 rybaków, 11 piekarzy, 3 rzeźników, 5 szynkarek, 4 przekupki, 2 drylowników wina. Mieszczanie uprawiali 24 łany.

W wyniku wojen XVII i XVIII w. miasto podupadło. Zrujnowane były domy, ulice, łaźnia, cegielnia i fortyfikacje. W XVIII w. istniało kilkanaście cechów, kilka bractw m.in. kurkowe. Kupcy zorganizowali gildie.

Od 1870 r. do początków XX w. miasto zmodernizowało miejską infrastrukturę. Wzniesiono szereg budynków użyteczności publicznej m.in.: straży pożarnej, więzienia, szpitala, rzeźni. Zbudowano studnie głębinowe z miejską siecią wodociągową oraz gazownię. Wybrukowano ulice. Założono na ulicach lampy – początkowo naftowe, następnie gazowe.

Pod koniec XIX w. wybudowano kolej normalnotorową: w 1889 r. Żnin – Inowrocław, Damasławek i Rogoźno; w 1895 r. – do Bydgoszczy przez Szubin. Powstała też sieć kolei wąskotorowych: od 1894 Żnin – Szelejewo, od 1895 r. – odnoga do Ośna, trasa do Gąsawy przez Wenecję i Biskupin. W końcu XIX w. pojawiły się także większe przedsiębiorstwa: dwie mleczarnie, olejarnia, tartak, cegielnia, garbarnia, fabryka maszyn rolniczych, browar parowy, młyn parowy, wytwórnia octu. Największą rolę odegrała cukrownia, zbudowana w latach 1893–1894. Zatrudniała w sezonie około 800 osób.

W Żninie i okolicach toczyły się zacięte walki z Niemcami w czasie powstania wielkopolskiego w styczniu 1919 r. W czasie drugiej wojny Niemcy wysiedlili kilkuset polskich mieszkańców Żnina. Ponad 200 wywieźli na roboty przymusowe w głąb Rzeszy. Po wojnie, za sprawą industrializacji, miasto zaczęło się szybko rozwijać. Do dzisiaj działa w nim kilka większych przedsiębiorstw przemysłowych branży spożywczej, metalowej i maszynowej. Od 1999 r. Żnin jest stolicą powiatu w województwie kujawsko-pomorskim.

Nota bibliograficzna

  • Sikorski Cz., Zarys dziejów Żnina, Żnin 1990.
Print