Chodecz pojawia się w źródłach z lat 1325–1327 jako wieś posiadająca kościół parafialny. Prawa miejskie nadano na mocy przywileju wydanego w Budzie przez Władysława Warneńczyka 2 listopada 1442 roku. Wystarał się o nie Jan Kretkowski, starosta brzesko-kujawski. Przedstawiciele rodu Kretkowskich pozostawali właścicielami Chodcza i okolicznych dóbr od XV w. aż do 1810 roku. W XVI w., na miejscu istniejącego wcześniej dworu, wzniesiono zamek, usytuowany między jeziorami na wzgórzu.

Przywileje monarsze wystawiane dla miasta w XVI w. (1520, 1545, 1563, 1592) zapewniły mu rozwój. Wzniesiono murowany kościół. Mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem, handlem i rolnictwem. W 1583 r. było tu 25 rzemieślników oraz 2 komorników. Kupcy specjalizowali w handlu zbożem, które wywożono do Włocławka, Torunia i Gdańska. Ponadto handlowano skórami, wełną, końmi, lnem i konopiami. Przywożono sól i ryby.

W XVII w. miasto podupadło. Przyczyniły się do tego zarazy (1625–1626, 1657, 1659, 1660, 1663) oraz okupacja ze strony wojsk szwedzkich (1655–1656). Spłonął zamek. W 1662 r. pozostało tylko 20 domów. W 1677 r. Chodecz zniszczyły wojska ciągnące na wojnę z Turcją. Odbudowie nie sprzyjało położenie na uboczu głównych traktów z Kutna do Brześcia i Włocławka. W latach 1772–1773 pozbawione murów miasto zajęli Prusacy, którzy kompletnie je ograbili i zniszczyli. W 1775 r. pozostało tylko 35 domów. W 1793 r. na 54 place budowlane tylko 32 były zabudowane. Obok nich działały 2 karczmy, browar, gorzelnia, młyn wodny, tartak, cegielnia, smolarnia, szkoła i kościół. Po zniszczeniach wojennych miasto nabrało typowo rolniczego charakteru. Większość mieszkańców trudniła się praca na roli. Własne warsztaty prowadziło tylko 22 rzemieślników. Pozostałe zawody reprezentowali: ksiądz, organista, grabarz, nauczyciel, akuszerka, browarnik i szynkarz. Handlowano głównie końmi, lnem i konopiami. Na przełomie XVIII i XIX w. wzniesiono późnobarokowy zespół budowli: kolumbarium, szpitala i kościoła cmentarnego. W XVIII w. zaczęli osiedlać się w Chodczu ewangelicy. W początkach XIX w. powstała parafia ewangelicka z kościołem i zabudowaniami pastora. Działała szkoła ewangelicka z dobrze wyposażoną biblioteką.

W 1812 r. Chodecz utracił nawet prawa miejskie. Odzyskał je jednak już w 1822 roku. W 1820 r. w Chodczu zatrzymał się car Aleksander I. Do miasta zaczęli napływać sukiennicy, tkacze, garbarze, farbiarze i postrzygacze. Wzniesiono nowy kościół, przeprowadzono regulację przestrzeni urbanistycznej miasta. W 1862 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe na Drodze Żelaznej Warszawsko-Bydgoskiej (stacja Ostrowy). W końcu XIX i w początkach XX w. powstały drobne przedsiębiorstwa: dwa młyny, rzeźnia, mleczarnia, olejarnia[1.1].

Nota bibliograficzna

• Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon miast polskich, Warszawa 1998, ss. 88–89.
• Mietz A., Cmentarze chodeckie. Dzieje i zabytki, Toruń 1993.
• Mietz A., Pakulski J., Pawlak M., Wpisani w dzieje Chodcza, Chodecz – Włocławek 1989.