Dokładna data założenia Stryja nie jest znana. Wykopaliska archeologiczne wykazują, że miejscowość istniała już w dobie Księstwa Kijowskiego i Księstwa Halicko-Wołyńskiego. Rozwojowi Stryja sprzyjało położenie na przecięciu dwóch ważnych dróg, z których jedna prowadziła wzdłuż północnych zboczy Karpat, a druga wiodła w kierunku karpackich przełęczy.

Pierwsza pisemna wzmianka o Stryju pochodzi z 1396 r., a o powiecie stryjskim - z 1398 roku. Stryj był królewszczyzną, w 1403 r. król Władysław Jagiełło odstąpił go swemu bratu Świdrygielle, ten zaś wkrótce przekazał go księciu Fedorowi Lubartowiczowi, synowi Lubarta-Dymitra, księcia wołyńskiego. W rękach Lubarta Stryj pozostawał do 1430 r.,  po czym powrócił w ręce królewskie jako starostwo.

Na mocy przywilejów Władysława Jagiełły z 1431 r. i Kazimierza Jagiellończyka z 1460 r. Stryj uzyskał prawo magdeburskie. Rezydencją starostów i ich namiestników był zamek, natomiast w ratuszu mieścił się magistrat.

Miasto było otoczone ziemnym wałem, inny wał z częstokołem oddzielał od przedmieść centralną część miasta - rynek z otaczającymi ulicami. Tylko ta część Stryja uchodziła za miasto w prawnym rozumieniu tego słowa: z pełni praw korzystali tylko ci mieszczanie, którzy posiadali nieruchomy majątek w granicach miasta. Mieszkańcy przedmieścia Łany tworzyli oddzielną podmiejską wspólnotę, zależną od magistratu. Mieszkańcy Podzamcza nie byli zależni od magistratu, natomiast byli poddanymi królewskich starostów. W XVII w. powstały części miasta zwane Szumlańszczyzną i Wężowszczyzną, stanowiące jurydyki szlacheckie. Stryj wielokrotnie padał ofiarą pożarów, w latach 1620 i 1625 ucierpiał od najazdów tatarskich, a w latach 1648 i 1652 - wskutek wojen kozackich

Po zajęciu Galicji przez Austrię (1772 r.) Stryj stał się siedzibą cyrkułu, a następnie powiatu. W 1783 r. w Stryju założono pierwszą państwową szkołę powszechną. W mieście stacjonował garnizon wojskowy. W 1785 r. miasto liczyło 4235 mieszkańców, w 1817 r. - 5474, a w 1843 r. - około 7000-8000 mieszkańców. Według danych z 1811 r. w mieście działały warsztaty rzemieślnicze (mydlarski, siodlarski), tkalnia, a także młyny wodne, browary, cztery gorzelnie i cegielnia.

W 1872 r. do Stryja doprowadzono linię kolejową. Stryj stał się węzłem kolejowym, powstały tam również warsztaty naprawcze parowozów. Zakłady Wersteina oraz Perkinsa i MacIntosha produkowały urządzenia dla przemysłu naftowego. W latach 80. XIX w. Stryj stał się ośrodkiem przemysłu drzewnego. W 1886 r. miasto zostało zniszczone przez pożar, który strawił 646 domów.

Przed I wojną światową Stryj był ośrodkiem ukraińskiego ruchu narodowego. Po wybuchu wojny w Stryju formował się legion ukraiński (Ukraińscy Strzelcy Siczowi).  Stryj był okupowany przez wojska rosyjskie od 8 września do 19 października 1914 r. i ponownie od 22 października 1914 r. do 31 maja 1915 roku. W dniu 1 listopada 1918 r. Ukraińcy przejęli władzę w mieście i utrzymali ją do 13 maja 1919 r., kiedy wyparły ich wojska polskie.

Od 1919 r. do 1939 Stryj był miastem powiatowym II Rzeczypospolitej, Od września 1939 r. do lipca 1941 r. miasto znajdowało się pod władzą sowiecką. Okupacja niemiecka trwała do 5 sierpnia 1944 roku.  Po wojnie Stryj stał się ośrodkiem przemysłowym, w 1959 r. w mieście mieszkało 36 tys., a w 2012 r. - już 60 tysięcy.

Nota bibliograficzna

  • Stryj, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, red. F. Sulimierski, W. Walewski, Warszawa 1880-1914, ss. 428-437.
Print