Najstarszy gród na terenie obecnego Wzgórza Zamkowego powstał w VII–VI w. p.n.e., w okresie kultury łużyckiej. Pod koniec IX w. n.e. u jego podnóża wyrosła osada, sięgająca od Wzgórza do brzegu Odry. W źródłach Szczecin pojawia się stosunkowo późno, bo dopiero w XII w., w żywotach świętego biskupa Ottona z Bambergu, któremu książę polski Bolesław III Krzywousty, po zdobyciu osady na przełomie 1121 i 1122 r., powierzył dzieło chrystianizacji. Według autora żywota Ottona, Herborda, w 1124 r. Szczecin zamieszkiwało 900 ojców rodzin, co dawałoby ok. 5–6 tys. mieszkańców. Na ówczesne warunki środkowoeuropejskie była to liczba bardzo duża. Mimo złożenia w 1181 r. hołdu lennego cesarzowi Fryderykowi I Barbarossie, już cztery lata później Pomorze zmuszone zostało do uznania zwierzchnictwa Danii, trwającego do 1227 r.; potem stało się częścią I Rzeszy.

Pierwsi osadnicy niemieccy pojawili się w osadzie ok. połowy XII w. — w 1187 r. konsekrowano kościół św. Jakuba, który już kilka lat później nazywano „kościołem Niemców”. Większa fala napłynęła w I połowie XIII w., przy wsparciu ówczesnego księcia Barmina I. Proces lokacji miasta na prawie niemieckim, wyrażony m.in. w dokumencie z 1237 r., przekazującym całą jurysdykcję Szczecina w ręce Niemców, został uwieńczony dokumentem Barmina I z 3 kwietnia 1243 r., wprowadzającym prawo magdeburskie. Pierwsi nieliczni Żydzi pojawili się w Szczecinie wraz z osadnikami niemieckimi; najwcześniejsza wzmianka o nich pochodzi z 1261 roku.

Od XIII do XV w. dążenia mieszczaństwa szczecińskiego do coraz większej niezależności napotykały na skuteczny opór książąt z dynastii Gryfitów. Często dochodziło również do konfliktów między dominującym kupieckim patrycjatem, a liczniejszymi, ale pozbawionym większego wpływu na rządy rzemieślnikami. Od 1278 r. Szczecin należał do Hanzy. W latach 1478–1532 stał się głównym miastem zjednoczonego pod władzą Bogusława X księstwa pomorskiego. Książęta pomorscy, a wraz nimi mieszczanie szczecińscy, oficjalnie przyjęli luteranizm na przełomie 1534 i 1535 roku.

W 1570 r. w Szczecinie podpisano pokój kończący I wojnę północną między Szwecją, Danią i Rzecząpospolitą o Inflanty, etap walki o Dominium Maris Baltici. W czasie wojny trzydziestoletniej, na siedem lat przed śmiercią księcia Bogusława XIV, ostatniego z dynastii Gryfitów, miasto w 1630 r. znalazło się pod okupacją szwedzką. Nowe panowanie zostało potwierdzone pokojem westfalskim w 1648 roku. W okresie kolejnego konfliktu miasto na krótko (1677–1679) zostało opanowane przez wojska elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma. Ćwierć wieku później podczas III wojny północnej w obliczu nieuchronnej klęski Szwedów do Szczecina weszli Prusacy. Król Fryderyk Wilhelm I wprowadził własną administrację, a od szczecinian zażądał przysięgi na wierność. Pokojem sztokholmskim z 1720 r. Szwecja zgodziła się na przejęcie przez Prusy Szczecina i innych ziem „na wieczność” w zamian za wypłacenie ówczesnej królowej Szwecji odszkodowania w wysokości 2 mln talarów. W 1729 r. komendantem garnizonu pruskiego został książę Chrystian August von Anhalt-Zerbst — tego samego roku urodziła się tu jego córka Zofia Augusta Fryderyka, późniejsza caryca rosyjska Katarzyna II.

W tym okresie do Szczecina napłynęła grupa hugenotów, emigrantów religijnych z Francji. W 1724 r. kolonia liczyła już ponad 660 osób. Francuzi przynieśli ze sobą m.in. nową organizację produkcji – manufaktury z aprobatą przyjęte przez władze pruskie. Największą „fabryką” była manufaktura tytoniowa Izaaka Salingrego. Rozwijał się także przemysł stoczniowy.

W wyniku klęski wojsk pruskich pod Jeną i Auerstedt, w 1806 r. Szczecin znalazł się pod okupacją napoleońską. Na miasto nałożono kontrybucję, a port musiał stosować się do blokady kontynentalnej przeciw Anglii; wszelkie próby przemycania angielskich towarów kończyły się fiaskiem. Panowanie francuskie zakończyło się w grudniu 1813 roku.

W XIX w. nastąpił szybki rozwój demograficzny — o ile w 1813 r. liczba mieszkańców wynosiła 18 tys., o tyle w 1871 r. osiągnęła już poziom 72 tys. W 1843 r. otwarta została linia kolejowa do Berlina, a w 1848 r. do Poznania. W latach 1841–1843 w południowej części miasta wybudowano dworzec kolejowy, który przetrwał do dziś. W 1849 r. uruchomiono gazownię, a w 1860 r. powołano spółkę do budowy wodociągów. W 1851 r. powstała stocznia Früchtenichta i Brocka („Vulcan”). Komunikację tramwajową uruchomiono w 1879 r. (zelektryfikowana 17 lat później).W 1873 r. zlikwidowano twierdzę szczecińską, co umożliwiło szybki rozwój urbanistyczny miasta.

W 1871 r. wśród mieszkańców Szczecina przeważali ewangelicy — ponad 90%. Parafia rzymskokatolicka powstała dopiero w 1890 roku. Liczbę Polaków, zamieszkujących miasto tuż przez I wojną światową, szacuje się na 300 osób.

W  III Rzeszy Szczecin stał się strategicznym miastem przemysłowym, a jego ludność wzrosła do ok. 380 tysięcy. Od 1937 r. z rozmachem budowano zakłady benzyny syntetycznej pod Policami, w roku następnym na osobiste polecenie Hitlera prace wznowiła stocznia „Vulcan”, zamknięta dekadę wcześniej. Choć naloty alianckie zaczęły się już w 1940 r., największe natężenie bombardowań miało miejsce w 1943 r.; ich obiektem były głównie dzielnice przemysłowe, port i zakład benzyny syntetycznej. Najcięższy był rok 1944 r., gdy miasto niemal w każdym miesiącu stawało się celem nalotów — zniszczeniu uległo wówczas ok. 60% zabudowy, m.in. dzielnice zabytkowe nad Odrą.

26 kwietnia 1945 r. Szczecin, z którego uciekła większość ludności, zdobyła Armia Czerwona. Po pierwszych nieudanych próbach przejęcia władzy przez Polaków, na trwałe nastąpiło to 5 lipca 1945 roku. Do definitywnego określenia granic doszło na konferencji w Poczdamie — ustalono, że granica Polski przebiegnie na zachód od Szczecina. Niemniej cały port pozostał w rękach radzieckich aż do 1947 roku. W ciągu dwóch lat po wojnie z miasta wysiedlono 58 tys. Niemców, w ich miejsce napływała ludność polska. W 1950 r. Szczecin, stolicę nowego województwa, zamieszkiwało już prawie 180 tys. mieszkańców.

Odbudowane po wojnie miasto stało się jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków gospodarczych (drugi co do ważności po zespole Gdańsk–Gdynia port dalekomorski), kulturalnych i naukowych. W 1984 r. powstał Uniwersytet Szczeciński. W 1972 r. utworzono diecezję szczecińsko-kamieńską (od 1992 r. — archidiecezję). W grudniu 1970 r. oraz w sierpniu 1980 r. Szczecin stał się miejscem masowych protestów robotniczych. 17 grudnia 1970 r. demonstranci m.in. podpalili siedzibę Komitetu Wojewódzkiego PZPR — z rąk milicji i służby bezpieczeństwa zginęło wówczas 16 manifestantów. 30 sierpnia 1980 r. w Szczecinie podpisano pierwsze porozumienie kończące strajki sierpniowe.

W 1999 r. Szczecin stał się stolicą nowego województwa zachodniopomorskiego.

Bibliografia

• Białecki T., Historia Szczecina, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
• Piskorski J. M., Wachowiak B., Włodarczyk E., Szczecin: zarys historii, Poznań 2002.