היסטוריה מקומית

W 1266 r. na gruzach zniszczonej wcześniej osady pruskiej Krzyżacy wybudowali drewnianą strażnicę. Stanowisko to następnie zniszczyli Litwini w 1370 roku. Na tym miejscu, wedle różnych źródeł, albo Kiejstut albo Krzyżacy wybudowali murowany zamek. Wokół niego powstała osada Ortelsburg, zwana po polsku Szczytnem. Nomenklatura wskazuje na pograniczny charakter okolicy. Ortelsburg ukuto od imienia komtura elbląskiego Ortolfa z Trewiru, który w 1360 r. zezwolił na osiedlenie się przybyszy z Mazowsza. Od ich głównego zajęcia, pszczelarstwa, pierwsza osada otrzymała nazwę Bartna Strona (Beutnerdorf). Natomiast sama nazwa Szczytno może pochodzić od słowiańskiego terminu „szczyt”, oznaczającego metalową część tarczy.

W 1723 r. Szczytno uzyskało prawa miejskie. Od 1818 r. było siedzibą powiatu. Szybki rozwój nastąpił po wybudowaniu w 1883 r. połączenia kolejowego z Olsztynem. Niebawem miasto stało się wówczas ważnym węzłem kolejowym leżącym niedaleko granicy z Królestwem Polskim, połączonym z: Piszem i Ełkiem (1884–1885), Wielbarkiem (1900, od 1917 r. do Ostrołęki), Biskupcem Reszelskim (1909). Szybki rozwój wspierano przyłączając okoliczne wsie i osady: Fiugajty (1901), Wolność (1906), Bartną Stronę (1913).

Centrum miasta zostało niemal doszczętnie wypalone na początku I wojny światowej, po czym bardzo szybko odbudowane ze środków napływających z zachodnich Niemiec. Zrealizowano tu wiele niemal wielkomiejskich projektów architekta Augusta Wieganda: kamienice rynkowe, gimnazjum, plebanię katolicką, synagogę i hotel „Berliner Hof”. W 1920 r. w wyniku plebiscytu Szczytno pozostało w Prusach Wschodnich, mimo iż od XIX w. było ważnym centrum kultywowania języka polskiego (już w latach 1849–1851 wychodziło tu dwujęzyczne pismo ludowe „Kurek Mazurski”, wydawane z inicjatywy Ligi Polskiej). Jeszcze wedle niemieckiego spisu z 1945 r. ludność składała się w 74,5% z ewangelickich Mazurów, a w powiecie było 77% Polaków. W 1939 r. w mieście mieszkało 13 523 osób.

W styczniu 1945 r. centrum miasta zostało ponownie zniszczone. Straty w zabudowie sięgnęły 45%. Po 1945 r. większość infrastruktury odbudowano. Współcześnie Szczytno to stolica powiatu w województwie warmińsko-mazurskim.

Nota bibliograficzna