היסטוריה מקומית

Pierwszym, poświadczonym przez źródła właścicielem Sępólna Krajeńskiego był Hektor z Pakości, wywodzący się z wielkopolskiego rodu Leszczyców. Wzmianka z 1359 r. stwierdza, że miejscowość posiadała już wówczas prawa miejskie. Nie zachował się jednak dokument lokacyjny, wiadomo tylko, że miasto lokowano na prawie magdeburskim, Osadnicy przybyli z Niemiec, stąd występujące już w 1359 i 1360 r. miano „Sempelborg”. Przez następne dwa stulecia Sępólno znajdowało się w rękach Pakowskich, Ostrorogów, Goślubskich i Zebrzydowskich. Wraz z całą wschodnią Krajną należało do ziemi nakielskiej województwa kaliskiego (od 1768 r. — gnieźnieńskiego).

Piętnastowieczne wojny z Krzyżakami, a zwłaszcza wojna trzynastoletnia, toczona w latach 1454–1466, przyniosły poważne zniszczenia. Dopiero zawarty w 1466 r. drugi pokój toruński stworzył szansę na spokojny rozwój gospodarczy dla Sępólna, położonego przy wielkopolsko-gdańskim szlaku handlowym. Odbudowę miasto zawdzięczało rodowi Ostrorogów.

W XVI i XVII w. Sępólno było lokalnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym, nastawionym na zaspokajanie potrzeb okolicznych miejscowości. Tylko część rzemieślników skupiona była w cechach, z których najliczniejszy skupiał szewców. W XVII w. doszło w nim do rozłamu (na tle róźnic wyznaniowych) na cech polskojęzyczny (katolicy) oraz niemieckojęzyczny (protestanci). Ludność miasta przez 300 lat oscylowała w granicach 1 tys. osób.

Dopiero ożywienie gospodarcze widoczne tuż przed rozbiorami uczyniło z Sępólna drugie co do wielkości i potencjału, po Złotowie, miasto Krajny. W podzielonym religijnie mieście przeważali ewangelicy, a bardzo liczną grupę stanowili Żydzi.

W wyniku I rozbioru Polski Sępólno dostało się pod panowanie pruskie (Okręg Notecki). Zachowało status miasta prywatnego, którego właścicielami była rodzina Potulickich. Po wojnach napoleońskich miasto zostało włączone do prowincji Prusy Zachodnie (powiat złotowski). W ciągu całego XIX w. odnotowywano się bardzo niski przyrost ludności, spowodowano m.in. stałym odpływem Żydów. Aż do wybuchu I wojny światowej w radzie miejskiej dominowali Niemcy i Żydzi. Czynnikiem hamującym rozwój gospodarczy miasta był słaby stan połączeń drogowych. Dopiero w 1894 r. włączono Sępólno do ogólnopruskiej sieci kolejowej.

Traktat Wersalski przyznał wschodnią część powiatu złotowskiego odrodzonej Polsce, a nowo utworzony powiat sępoleński włączono do województwa pomorskiego. Wojsko Polskie wkroczyło do Sępólna 24.01.1920 roku. Komisarycznym burmistrzem został mianowany polski kupiec Józef Kutzer. Do 1925 r. utrzymywała się silna emigracja ludności niemieckiej i żydowskiej, co spowodowało zasadniczą zmianę stosunków narodowościowych w mieście, gdzie w 1910 r. według spisu ludności w mieście żyło 74% Niemców, 16% Polaków i 10% Żydów.

II wojna światowa rozpoczęła się w Sępólnie od ostrzału i wkroczenia wojsk niemieckich już 1 września 1939 roku. W czasie okupacji miasto, wcielone do Rzeszy (okręg Gdańsk – Prusy Zachodnie), pozostało siedzibą powiatu (Landratsamt). Na przełomie września i października 1939 r. nastąpiły pierwsze egzekucje Polaków. Zimą i jesienią 1941 r. oraz wiosną 1942 r. przeprowadzono akcje wysiedleńcze. Na miejsce wyrzuconych Polaków osadzono 666 osadników niemieckich z Besarabii i krajów nadbałtyckich. Okupację zakończyło wkroczenie do miasta 27.01.1945 r. oddziałów Armii Czerwonej. Pozostałych w Sępólnie Niemców wysiedlono za Odrę i Nysę.

Po wojnie miasto znalazło się w granicach województwa pomorskiego (w 1950 r. przemianowanego na bydgoskie), a od 1999 r. — kujawsko-pomorskiego. Zlikwidowany w 1975 r. powiat sępoleński został przywrócony w 1999 roku.

Bibliografia: