14 pierwszych rodzin żydowskich, które osiedliły się w Ostrołęce pod koniec XVIII w., utrzymywało się z rzemiosła. Wśród nich było 4 kramarzy, 3 szynkarzy, 3 rzeźników, zegarmistrz, czapnik, rzezak oraz szkolnik. Rozwojowi osadnictwa żydowskiego sprzyjało ulokowanie na skraju miasta osady rękodzielniczej.
Żydzi zaczęli zakładać większe warsztaty rzemieślnicze, zajmujące się obróbką bursztynu, młynarstwem, przędzalnictwem. Pionierami tego ostatniego była pochodząca z Austrii rodzina Bondich. Jej członkowie w 1829 r. założyli w Ostrołęce przędzalnię bawełny[1.1]. W 1832 r. rozbudowano fabrykę, dając zatrudnienie 20 osobom. Wyroby firmy były nagradzane na wystawach światowych w 1839 i 1842 roku.
Ostrołęka zasłynęła także dzięki zakładowi bursztyniarskiemu prowadzonemu przez żydowską rodzinę Bernstejnów[1.1.1]. Ich wyroby były znane w całym Królestwie Polskim, a nawet poza jego granicami –– w Rosji, Niemczech, Francji oraz Włoszech. „Tygodnik Powszechny” z 1878 r., który relacjonował Wystawę Powszechną w Paryżu, tak pisał o nim: „Jedni bracia Bernstejnowie z Ostrołęki wystawili zbiory bursztynów, przysłali tu swoje renesansowe kolczyki, brosze, grabki, cygarniczki (…). Podobno cacka te były przez cudzoziemców rozchwytywane”[1.2].
Spora grupa Żydów ostrołęckich znajdowała zatrudnienie w zawodach, które związane były z rolnictwem, m.in. zajmowali się smolarstwem oraz wyrobem dziegciu. Inna część Żydów trudniła się tradycyjnym rzemiosłem (szklarstwo, rzeźnictwo, szewstwo, krawiectwo itd.), karczmarstwem, dzierżawą podatków miejskich oraz handlem. Żydzi z Ostrołęki byli także dzierżawcami dochodów miejskich, np. z rybołówstwa. Posiadali również młyny. Zarobione pieniądze lokowali w przedsiębiorstwach zlokalizowanych w Puszczy Zielonej[1.3].
Źródłem znacznych dochodów żydowskiej społeczności była propinacja trunków. W 1844 r. było w Ostrołęce 19 szynków, w 1856 –– 14. Zmniejszenie się tej liczby można tłumaczyć tym, że Żydzi byli piętnowani za rozpijanie szlachty i pospólstwa[1.4]. Po powstaniu styczniowym szacunkiem darzono tych rzemieślników, którzy pielęgnowali fachy tzw. chrześcijańskie. W Ostrołęce byli to m.in. murarz Abracham Aron Takson oraz cieśla Tuwia Wyłożny[1.5]. Zimą zajmowali się sprzedażą skór zwierzęcych, skupowali zwierzęta od myśliwych, garbowali skóry, suszyli mięso, które potem sprzedawali.
Częstą praktyką wśród Żydów był handel legalny przez granicę pruską – latem skupowano w okolicznych wioskach i miasteczkach towary, które przewożono do granicy, a stamtąd do Niemiec. W drugiej połowie XIX w. pojawiła się znaczna grupa Żydów prowadzących na dużą skalę handel z Rosją, głównie zbożem, solą, winem, żelazem, skórami oraz naftą[1.6]. Zarabiali też na zamianie niemieckich marek na ruble i przemycaniu zrabowanego towaru przez robotników, którzy jeździli do Prus na roboty sezonowe.
Wielu żydowskich dostawców dorabiało się na intratnym zaopatrzeniu oddziałów rosyjskich stacjonujących w mieście w latach 1865–1918. W 1878 r. zaczęto tu budować koszary dla pułków rosyjskich, niemal 10 lat potniej było w powiecie ostrołęckim ponad 8 tys. żołnierzy. Część z nich była wyznania mojżeszowego. Ostrołęcka gmina żydowska dostarczała im żywność koszerną i macę[1.1.2].
W okresie międzywojennym większość Żydów była kupcami, liczni prowadzili małe sklepiki oraz zajmowali się rzemiosłem, sporo było tzw. „luftmenschów” bez określonego źródła dochodów, nauczycieli, tragarzy, dorożkarzy, robotników, a także przedstawicieli wolnych zawodów: lekarzy i adwokatów. Nie spotykało się Żydów w zawodach urzędniczych, kolejarskich, policyjnych czy związanych z wojskowością[1.7]. W Ostrołęce raczej nie było bogatych bankierów czy przemysłowców. Sporą grupę stanowili rzemieślnicy, wśród których najwięcej było szewców, krawców zegarmistrzów. Żydzi byli też właścicielami olejarni, gręplarni, tartaków. W Ostrołęce-Wojciechowicach działały dwie cegielnie należące do Sróla Szrona i Majera Hersza Wilka[1.8]. Zajmowali się też handlem odzieżą, tkaninami, galanterią, obuwiem, artykułami przemysłowymi. Często prowadzili sklepy typu „smar, mydło i powidło”. Specjalnością żydowską w Ostrołęce był skup szmat, szmelcu, szczeciny, skór surowych, włosia końskiego i w dużych ilościach zboża[1.1.8].
- [1.1] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 74.
- [1.1.1] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 74.
- [1.2] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 146.
- [1.3] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 78.
- [1.4] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 75.
- [1.5] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 138.
- [1.6] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 143.
- [1.1.2] Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku, Pułtusk 2005, s. 146.
- [1.7] Gołota J., Z dziejów społeczności żydowskiej w Ostrołęce na tle innych miast mazowieckich, [w:] Ostrołęka na tle innych miast mazowieckich w XIX i XX w., Ostrołęka 1998, s. 85.
- [1.8] Gołota J., Z dziejów społeczności żydowskiej w Ostrołęce na tle innych miast mazowieckich, [w:] Ostrołęka na tle innych miast mazowieckich w XIX i XX w., Ostrołęka 1998, s. 86.
- [1.1.8] Gołota J., Z dziejów społeczności żydowskiej w Ostrołęce na tle innych miast mazowieckich, [w:] Ostrołęka na tle innych miast mazowieckich w XIX i XX w., Ostrołęka 1998, s. 86.