Żydzi pojawili się w Surażu prawdopodobnie w 1525 r. Byli to głównie arendarze ceł, myt i innych podatków. Pierwsze skupisko żydowskie istniało prawdopodobnie do poł. XVII w. – do momentu uzyskania przez miasto przywileju de non tolerandis Judaeis. Po raz kolejny Żydzi pojawili się w Surażu pod koniec XVIII w. W 1799 r. wg spisu pruskiego, mieszkało tam 12 Żydów, którzy zajmowali się głównie handlem.
W XIX w. nastąpił wzrost liczby Żydów oraz rozwój gminy żydowskiej w mieście. W tym czasie wybudowano nową synagogę, w 1865 r. został założony cmentarz żydowski.
Po zakończeniu I wojny światowej zaczęła spadać liczba ludności żydowskiej w mieście z powodu jej migracji do większych ośrodków miejskich, a także emigracji do Ameryki. Związane z tym było zubożenie gminy żydowskiej, której nie było już stać na utrzymywanie administracji. Wynikiem tego był wyjazd rabina z miasta oraz przyłączenie gminy do gminy żydowskiej w Zabłudowie, skąd od 1928 r. dojeżdżał rabin Joachan Mirsky. Szacuje się, że w 1939 r. w Surażu żyło tylko ok. 40 Żydów[1.1]. .
Po wybuchu II wojny światowej Suraż początkowo znalazł się pod okupacją sowiecką, która nie miała większego wpływu na zmianę położenia miejscowej ludności żydowskiej. Sytuacja Żydów zmieniła się po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i wejściem Niemców do miasteczka latem 1941 r. Wtedy to zostało utworzone małe getto, które istniało przez dwa tygodnie. Dwóch chirurgów pochodzenia żydowskiego: J. Charin i M. Lenen zostali zmuszeni do pracy z niemieckimi zakonnicami w założonym w mieście szpitalu polowym. Po likwidacji getta wszyscy jego mieszkańcy zostali przewiezieni do getta w Białymstoku, skąd w 1943 r. trafili do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka II[1.2].
Źródło:
- Wiśniewski T., Bóżnice Białostocczyzny. Heartland of the Jewish Communities in Bialystok Region, Białystok 1992, ss. 196–198.]]. .