W roku 1712 ustalono wysokość opłaty dla Żydów chcących osiedlić się w Trzebiatowie na 8 talarów. Ze sprawozdania burmistrza oraz Rady Miasta sporządzonego 8 maja 1714 r. wynika, że wcześniej w Trzebiatowie mieszkał przez pewien okres kupiec pochodzenia żydowskiego. Jednak Trzebiatów został określony jako miasto niekorzystne dla osadników żydowskich, ponieważ głównym źródłem ich dochodów był handel wełną, która w tej okolicy była bardzo złej jakości. Z tego też powodu wspomniany już kupiec żydowski nie mógł pozostać w mieście na dłużej. Również niejakiemu Abrahamowi Josephowi odmówiono zezwolenia na osiedlenie się w Trzebiatowie, nie tylko ze względu na rynek wełny, ale także dlatego, że w mieście nie było żadnego wolnego domu w którym mógłby on zamieszkać, a żaden z mieszkańców nie chciał go u siebie gościć. Później sytuacja ta musiała ulec zmianie, gdyż w sprawozdaniu O Żydach w miastach Pomorza z roku 1722 znalazła się informacja, że w Trzebiatowie mieszkał wówczas Joachim (Jochim) David, którego dochody były przeciętne. Otrzymał on swój przywilej 25 lutego 1695 r., a w Trzebiatowie mieszkał prawdopodobnie od roku 1721. Jednak miejscowi kupcy prosili usilnie, aby już żadnemu Żydowi nie udzielać przywileju na osiedlenie się w mieście, ponieważ wyrządziłoby to szkodę zarówno im samym, jak i działającej w mieście manufakturze pończoch. W opublikowanej w roku 1728 liście opłat, jakie Żydzi musieli uiścić za ochronę ze strony państwa znalazła się informacja, że Jochim David płacił 14 talarów i 22 groszy, a jego syn, David Jochim 20 talarów i 12 groszy. Natomiast niejaki Isaac, prawdopodobnie zatrudniony przez Jochima Davida jako parobek, płacił 15 talarów i 14 groszy. Jochim David zatrudniał również służącą, której nie obowiązywały żadne opłaty. W mieście państwowym jakim był Trzebiatów obowiązkiem Jochima Davida było również rozliczanie oraz przekazywanie opłat wnoszonych przez wszystkich zamieszkałych tam Żydów.

Sprawozdanie Magistratu miasta z roku 1737 donosi, że Jochim David oszacował wówczas swój majątek na 935 talarów, a Isaac Ephraim, również mieszkający w Trzebiatowie, oszacował swój majątek na 2310 talarów. Jeśli porównać ich majątki z majątkami Żydów mieszkających w innych miastach Pomorza można zauważyć, że sytuacja finansowa Żydów w Trzebiatowie była wyjątkowo korzystna. Kiedy w roku 1749 Rząd Królewski ustanowił dla Żydów nakaz dostarczenia srebra o określonej wartości, zostało nim objętych trzech trzebiatowskich Żydów. Byli to: Isaac Ephraim, który płacił 4 marki, David Jochim, który płacił 3 marki oraz wdowa po Salomonie Jochimie, która płaciła 1 markę.

W roku 1752 w Trzebiatowie mieszkało 17 osób pochodzenia żydowskiego, skupionych w czterech rodzinach. Natomiast spis z 1764 r. obejmował już siedem rodzin. 

Wydany 12 lipca 1768 r. reskrypt Izby Pomorskiej (Pommersche Kammer) w Szczecinie skierowany do Magistratu miasta Trzebiatowa informował o zbliżającym się posiedzeniu starszyzny żydowskiej, mającym się odbyć w Trzebiatowie pod przewodnictwem miejscowych Żydów i określał jego przebieg. Inny reskrypt, również wydany przez Izbę Pomorską a skierowany do Magistratu miasta Koszalina potwierdzał, że dnia 6 stycznia 1772 r. w Trzebiatowie odbędzie się posiedzenie Żydów, a zaszczyt poprowadzenia go przypadł miejscowemu syndykowi nazwiskiem Moldenhauer. Posiedzenie to poświęcone było przede wszystkim wyborom nowych członków starszyzny oraz podziałowi opłat uiszczanych za przywileje, co do którego zawsze powstawały skargi. Należy wspomnieć również, że obowiązkiem starszyzny było, podobnie jak i w innych prowincjach, prowadzenie księgi w której zapisywano daty obrzezania żydowskich chłopców oraz daty urodzin dziewczynek. Dane zapisane w tej księdze były równoznaczne z chrześcijańskimi świadectwami chrztu i służyły określaniu wieku członków gminy. W roku 1812, kiedy Żydzi zostali zmuszeni do przyjęcia obywatelstwa pruskiego oraz oficjalnych nazwisk, w Trzebiatowie mieszkało 12 rodzin żydowskich. Stanowiły one ok. 1% całej ludności miasta, liczącego wówczas 3600 mieszkańców.

Rozwój gminy żydowskiej w Trzebiatowie przebiegał podobnie do rozwoju gmin w innych miastach Pomorza. Do roku 1840 ich liczba wzrosła do 143, a w roku 1871 osiągnęła maksymalną wartość 267 osób. W kolejnych latach gmina systematycznie malała, gdyż jej członkowie przenosili się do większych miast. Brak jednak dokładniejszych informacji mówiących o życiu gminy przed 1880 rokiem. Wiadomo, że w 1876 r. 18 członków gminy miało w mieście posiadłości ziemskie.

W roku 1880 w Trzebiatowie mieszkało jeszcze 212 Żydów, a ok. roku 1886 już tylko 154. Stanowili oni wówczas ok. 3% mieszkańców całego miasta, których było ok. 5000. Gmina dysponowała w tym okresie szkołą religijną dla ok. 20 dzieci.

W drugiej poł. XIX w. gmina wybudowała synagogę. Funkcjonowały w niej również dwie organizacje charytatywne takie jak Chewra Kadisza oraz Żydowski Związek Kobiet (Israelitischer Frauenverein). Ich celem było udzielenie pomocy zarówno miejscowym potrzebującym, jak i przejezdnym. W roku 1893 gmina żydowska składała się jeszcze z 38 rodzin, a dwa lata później z 37 rodzin, czyli w sumie ze 114 osób. Liczba dzieci uczęszczających do szkoły zmalała do 12, a następnie do 6. Do gimnazjum chodziło w roku 1895 siedmioro żydowskich dzieci. Natomiast budżet gminy z roku 1897 liczył 2419 marek, z czego 1050 marek przeznaczonych było na pensję dla nauczyciela.

Na początku wieku XX, w roku 1902, w Trzebiatowie wciąż jeszcze mieszkało stosunkowo wielu Żydów, bo aż 108. Całe miasto natomiast liczyło 6600 mieszkańców. W 1905 r.  poza Szczecinem, gdzie w 1885 r. mieszkało 923 Żydów, stanowiących 0,9 % ludności miasta, gminy na terytorium Pomorza istniały w 22 miastach. Stosunkowo najznaczniejsze z nich, liczące od 600 do 1300 osób znajdowały się w Słupsku (Stolp), Stargardzie Szczecińskim (Stargard), Kołobrzegu (Kolberg), Koszalinie (Köslin), Lęborku (Lauenburg), Świdwinie (Schivelbein), Szczecinku (Neustettin), Bytowie (Bütow), Pyrzycach (Pyritz), Pasewalku i Białogardzie (Belgard). Trzebiatowska gmina była więc jedną z mniejszych. O jej organizacji może świadczyć statut synagogi pochodzący z 23 lipca 1847 roku. Okręg gminy żydowskiej obejmował miasto Trzebiatów oraz wsie: Dargosław (Dargislaff), Łatno (Altendorf), Uniestowo (Nestau), Mołstowo (Molstow), Niedysz (Neides), Karnice (Karnitz), Darżewo (Darsow), Pustkowo (Pustchow), Trzęsacz (Hoff an der Ostsee), Rewal (Rewahl), Śliwin (Schleffin), Ninikowo (Ninikow), Skrobotowo (Schruptow), Gocławice (Gützelfitz, obecnie nie istnieje), Mojszewo (Groß Moitzow), Cerkwica (Zirkwitz), Trzeszyn (Tressin), Czaplin Wielki (Groß Zapplin), Czaplin Mały (Klein Zapplin), Borzęcin (Borntin), Wlewo (Wefelow), Kłodkowo (Klätkow), Węgorzyno (Wangerin), Chomętowo (Gumtow), Sadlno (Zedlin), Drozdowo (Hohendrosedow), Kusin, Lędzin (Lensin), Niechorze (Horst), Skalno (Eiersberg), Konarzewo (Kirchhagen), Rogozina (Mittelhagen), Bieczyno (Hagenow), Gorzysław (Arnsberg), Bielikowo (Behlkow), Gosław (Gützlaffshagen), Mrzeżyno (Deep), Roby (Robe), Kępa, Ostrowo, Karcino (Langenhagen), Sarbia (Zarben), Gołańcz Pomorska (Glansee), Siemidarżno (Zimdarse), Lewice (Lewetzow), Mirosławice (Gumminshof), Gąbin (Gummin), Żukowo (Suckowshof).

Statut synagogi z 1847 r. został zaktualizowany w 1927 roku[1.1]. Do roku 1913 zarówno liczba członków gminy, jak i jej budżet, utrzymywały się na mniej więcej stałym poziomie. Zmniejszyła się jedynie liczba dzieci, których już tylko czworo uczęszczało do szkoły. Dlatego też po odejściu S. Zadikowa, który od 1907 r. pełnił w gminie obowiązki nauczyciela, kantora oraz rzeźnika, gmina nie zatrudniła już nowego urzędnika, a lekcji dzieciom udzielał nauczyciel nazwiskiem Moses z Gryfic (Greifenberg).

Podczas I wojny światowej na froncie poległo 2 żołnierzy pochodzenia żydowskiego zamieszkałych w Trzebiatowie. W latach powojennych gmina borykała się z kłopotami finansowymi, które wiązały się z koniecznością przeprowadzenia renowacji synagogi oraz cmentarza. Prace te miały kosztować gminę od 8000 do 13 500 marek. Należy przy tym zauważyć, że liczba członków gminy znacznie się zmniejszyła i wynosiła w roku 1924 już tylko 60 osób, z których jedynie 10 płaciło podatki. Gmina stanowiła zatem niecały 1% mieszkańców miasta. W roku 1932 gmina liczyła jeszcze 50 członków, ale już rok później rozpoczął się powolny proces jej rozwiązania. Według spisu na początku 1935 r. w Trzebiatowie mieszkało jeszcze prawdopodobnie 15 Żydów.

Mimo że ponad połowa członków gminy żydowskiej w Trzebiatowie wyemigrowała do Berlina lub innych miast niemieckich, spis ludności przeprowadzony w maju 1939 r. wykazał, że w mieście żyło wciąż jeszcze 21 Żydów. Niektóre z tych osób zdołały opuścić miasto wkrótce potem. Natomiast te, którym się to nie udało zostały deportowane na wschodnie tereny Rzeszy 10 lipca 1942 roku. Brak jednak dokładnych danych imiennych członków tego transportu. Wiadomo jeszcze, że pod koniec sierpnia 1942 r. Lina (wg innych źródeł Helene) Friedländer z domu Feibel, mieszkająca przy Lange Straße 62 (dziś ulica Wojska Polskiego) została deportowana do Terezina (Theresienstadt). Nic nie wiadomo o jej dalszych losach.

Nota bibliograficzna:

• Korek R. T., Żydzi w Trzebiatowie, [w:] Trzebiatów. Historia i Kultura, red. W. Łysiak, cz. 2, Poznań 2001.
• Salinger G., Zur Erinnerung und zum Gedenken. Die einstigen jüdischen Gemeinde in Pommern, t. 3, New York 2006, ss. 834-842.