Birnbaum Zygmunt

Birnbaum Zygmunt (18.10.1903, Lwów – 15.12.2000, Waszyngton) – matematyk, statystyk, przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej

Droga Zygmunta Birnbauma do matematyki była kręta. Urodził się 18 października 1903 r. we Lwowie w rodzinie przedsiębiorców. Naukę rozpoczął w rodzinnym mieście, ale po wybuchu w 1914 r. wojny rodzina wyjechała do Wiednia. W 1918 r. Birnbaumowie wrócili do Lwowa, gdzie w 1921 r. Zygmunt zdał egzamin maturalny („z odznaczeniem”) w X Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza.

Marzył o matematyce, ale rodzina uznała, że więcej osiągnie jako prawnik. Po maturze wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza, który ukończył w roku 1925. Rozpoczął nawet aplikację w kancelarii adwokackiej stryja, jednocześnie jednak studiując matematykę. W 1929 r. przedstawił rozprawę doktorską (promotorem był Steinhaus) O jednoznacznie odwracalnych funkcjach analitycznych. Z tego okresu Birnbaum zapamiętał dyskusje prowadzone podczas mroźnych zimowych nocy w bibliotecznym pokoju. Studenci i wykładowcy przytuleni plecami do gorących kafli pieca, nie widząc się nawzajem roztrząsali matematyczne problemy. „Matematyka w tej grupie zafascynowanych nią ludzi była czymś w rodzaju gorączki” – wspominał. Kiepska sytuacja rodzinna spowodowała jednak, że musiał dorabiać. Jak wielu przed nim i po nim uczył matematyki w gimnazjach: prywatnych i państwowym IX Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego.

Po doktoracie wyjechał do Getyngi, gdzie słuchał wykładów matematycznych sław: Edmunda Landaua i Feliksa Bernsteina. Tam zainteresował się statystyką matematyczną i zdobył uprawnienia aktuariusza, wykorzystując wiedzę prawniczą do obliczania prawdopodobieństwa niepowodzenia szczególnie ryzykownych, długoterminowych projektów finansowych. Pracował w Wiedniu w dużej firmie ubezpieczeniowej Phoenix, zarabiał świetnie, ale brakowało mu kontaktu z matematyką. Kiedy więc nadarzyła się okazja, został w 1932 r. przedstawicielem swojej firmy w we Lwowie (przy okazji dał pracę Ludwikowi Sternbachowi). „W życiu kawiarni Szkockiej i seminariach brałem udział od czasu do czasu […] zainteresowanie pozostało, ale czasu na robotę badawczą nie było” – opowiadał Wojborowi Woyczyńskiemu.

Firma splajtowała w 1937 roku. Birnbaum wyjechał do Nowego Jorku, krótko pracował jako korespondent „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, potem jako konsultant i analityk inwestycyjny, wreszcie został asystentem Bernsteina, który uciekł z Europy przed nadciągającym nazizmem. W 1939 r. otrzymał profesurę na Uniwersytecie Waszyngtonu w Seattle (list referencyjny napisał mu sam Albert Einstein). „W departamencie matematyki University of Washington patrzono na statystyków i stosowanych matematyków jakby mieli brud za paznokciami. Ale uparcie rozwijaliśmy program statystyki matematycznej i w 1948 rz. założyłem Laboratorium Badań Statystycznych, które przez 25 lat było finansowo wspierane przez biuro badań marynarki wojennej” – wspominał.

Przez wiele lat współpracował m.in. z Instytutem Badań Naukowych Boeinga, testując niezawodność systemów używanych w produkowanych przez koncern lotniczy samolotach. Został prezesem międzynarodowego Instytutu Statystyki Matematycznej, przez kilka lat był także redaktorem rocznika “Annals of Mathematical Statistic”. Ale zajmował się nie tylko nauką. Był współzałożycielem pierwszej ubezpieczalni społecznej w stanie Waszyngton, walczył z segregacją rasową.

W 1962 r. ukazała się jego, tłumaczona na wiele języków, książka Wprowadzenie do prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej.

W 1963 r. przyjechał do Polski. W Zakopanem spotkał się ze Steinhausem. “To było bardzo emocjonujące spotkanie” – wspominał. Kiedy przeszedł na emeryturę, Wydział Statystyki Uniwersytetu Waszyngtońskiego zaczął przyznawać nagrodę im. Zygmunta Birnbauma najlepszym doktorantom kontynującym jego badania.

Zmarł 15 grudnia 2000 r. w Waszyngtonie. Dzięki zapisowi w testamencie uczonego nagroda przyznawana jest nadal.

Z nazwiskiem Zygmunta Birnbauma związane są pojęcia:

-nierówność Birnbauma-Marshallar
-przestrzeń Birnbauma-Orlicza
-rozkład Birnbauma-Saundersa

Mariusz Urbanek

Czytaj więcej: Lwowska Szkoła Matematyczna