Schreier Józef (18.02.1909, Drohobycz – 1943, Lwów) jako jeden z nielicznych mógł mówić, że jest uczniem zarówno Steinhausa, jak i Banacha. Pierwszy był promotorem jego pracy magisterskiej, drugi doktorskiej.

Urodził się 18 lutego 1909 r. w Drohobyczu. Był jedynym synem rabina tamtejszej gminy Berla Schreiera, jednocześnie nauczyciela języka niemieckiego i religii mojżeszowej w drohobyckim Gimnazjum im. Władysława Jagiełły. Tę właśnie szkołę ukończył w 1927 r. Józef (z bardzo dobrymi ocenami) i po maturze rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK). Szybko opublikował w „Studia Mathematica” pierwszą rozprawę matematyczną Ein Gegenbeispiel zur Theorie der schwachen Konvergenz (1930) i jeszcze jako student został członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego.

Stanisław Ulam, wspominając spotkania w kawiarni Szkockiej pisał: „Moja współpraca z Józefem Schreierem rozpoczęła się, gdy byłem na drugim roku. Spośród wszystkich matematyków na uniwersytecie i politechnice on jeden był w moim wieku. Był tylko o rok lub pół starszy ode mnie i jeszcze studiował na uniwersytecie. Spotkaliśmy się w Sali seminaryjnej na wykładzie Steinhausa i rozmawialiśmy o zagadnieniach, nad którymi pracowałem. […] Spotykaliśmy się prawie codziennie, czasem w kawiarni, lecz najczęściej u mnie w domu”. Efektem tej współpracy były pisane razem artykuły”.

W Księdze Szkockiej znalazło się w sumie aż dziesięć problematów autorstwa Schreiera, w tym kilka z Ulamem, a także parę rozwiązań kwestii postawionych przez innych matematyków. Byli z Ulamem jedynymi studentami, których dopuszczono na ten poziom matematycznego wtajemniczenia. 

W kwietniu 1934 r. Schreier przedstawił rozprawę doktorską O skończonej bazie w grupach topologicznych. Dwa miesiące później odbyła się uroczysta promocja nowego doktora UJK. A potem, jak wielu przed nim i po nim, musiał znaleźć sobie źródło zatrudnienia. Nigdy nie dostał etatu na uniwersytecie, uczył matematyki gimnazjum w Drohobyczu (w tym samym czasie nauczycielem był tam pisarz Bruno Schulz), a potem także w nieodległym Borysławiu.

Jego uczeń, Abraham Hauptman, mówił, że Schreier był najlepszym nauczycielem jakiego w życiu spotkał: „W klasie, nim nauczyciele zaczynali lekcje panował zwykle rozgardiasz, jak Józef przekraczał próg robiła się cisza. Był jak czarodziej. Uczniowie byli w nim zakochani. W ciągu jednej lekcji potrafił wytłumaczyć to, co inni nauczyciele próbowali przez cały rok”[1.1].

Był też znakomitym szachistą. „Mógł <<na ślepo>> grać z kolegami w szachy, gdy leżał chory w domu przy ul. Bednarskiej 8” – wspominał Alfred Schreyer, kuzyn ze strony matki, drohobycki muzyk i śpiewak.

Po zajęciu Ukrainy przez Niemców, próbował przetrwać. Nie poszedł, jak tysiące drohobyckich Żydów, do getta. Ukrywał się w bunkrze, który wybudował pod halą targową na Małym Rynku w Drohobyczu jej właściciel Rappoport, jeden z najbogatszych kupców w mieście. W kwietniu 1943 r. ktoś doniósł o kryjówce hitlerowcom. „Przez kilka dni szturmowali bunkier. Józef i pani Teperowa popełnili samobójstwo, przyjmując cyjanek” – wspominał Alfred Schreyer.

Z nazwiskiem Józefa Schreiera związane są m.in. pojęcia:

- przestrzenie Schreiera
- teoria Schreiera-Ulama

 Mariusz Urbanek

Czytaj więcej: Lwowska Szkoła Matematyczna

Bibliografia

• Maligranda L., Józef Schreier (1909–1943). Biografia, „Wiadomości Matematyczne”, nr 49 (2) z 2013
• Goldberg L.O czym opowiedział Alfred,„Kurier Galicyjski”, nr 19 z 14 – 27 października 2011