Gliński Mateusz

Gliński Mateusz (06.04.1892, Warszawa – 02.01.1976, Welland), wł. Mateusz Hertzenstein-Gliński (Hercenstein), używał też imion Matteo, Matthew – adwokat w Warszawie, prokurator, skrzypek, pianista, organista, dyrygent, szef orkiestr, kompozytor, muzykolog, historyk muzyki, pedagog, pisarz, dramaturg, dziennikarz, krytyk, publicysta, recenzent, prelegent, wydawca, działacz muzyczny, chopinolog.

Ur. 6.04.1892 r. w Warszawie (wg innych źródeł 5.05.1892 r.). Pochodził z bardzo zamożnej, zasymilowanej rzymskokatolickiej rodziny mieszczańskiej pochodzenia żydowskiego, która zapewniła mu wszechstronne i bardzo gruntowne wykształcenie. W 1909 r. ukończył ze złotym medalem gimnazjum rosyjskie w Warszawie. Po maturze przyjął oficjalnie nazwisko Gliński, choć jako prawnik używał obu nazwisk: Hertzenstein-Gliński. Podjął następnie studia na Wydziale Prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

Jednocześnie, jako 17-latek, rozpoczął naukę w klasie skrzypiec w Instytucie Muzycznym Warszawskim (Konserwatorium). Wybitne zdolności muzyczne przejawiał od dzieciństwa, szybko opanował grę na fortepianie i skrzypcach, we wczesnej młodości rozpoczął komponowanie. W konserwatorium był uczniem Stanisława Barcewicza w klasie gry skrzypcowej oraz kształcił się u Romana Statkowskiego i Józefa Surzyńskiego w zakresie teorii muzyki. Podczas studiów podjął praktykę jako skrzypek w orkiestrze symfonicznej Filharmonii Warszawskiej u Grzegorza Fitelberga. W 1913 r. wyjechał na dalsze, pogłębione studia do Niemiec. Studiował tam – w Hochschule für Musik w Lipsku – kompozycję u Maxa Regera, muzykologię u Hugo Riemanna, Arnolda Scheringa i Artura Prüfera oraz dyrygenturę u Artura Nikischa (kurs dyrygencki w Gewandhausie). Wszedł w środowisko muzykologów niemieckich jako ekspert od muzyki polskiej. W 1914 r. rozpoczął kolejny etap studiów muzycznych – w Sankt-Petersburgu. Kształcił się u takich sław, jak Aleksandr Głazunow (z zakresu kompozycji), Maksymilian Steinberg (dyrygentura) i Mikołaj Czerepnin (w klasie muzyki orkiestralnej). Jednocześnie pracował jako urzędnik bankowy.

Współpracował z poczytnymi rosyjskimi pismami muzycznymi. W l. 1914–1916 pisał dla „Muzikalnoj Gaziety”, następnie w l. 1916–1918 dla pisma „Muzykalnyj Sowriemiennik”. Na łamach tego ostatniego pisma opublikował swój pierwszy, bardzo obszerny, artykuł publicystyczno-historyczny z zakresu sztuki dyrygenckiej pt. Istorija diriżorskich sistiem, który stał się fundamentalnym przyczynkiem dla badań historii dyrygentury światowej. Studia ukończył w 1917 r. i w tym samym czasie zadebiutował w Sankt-Petersburgu jako dyrygent orkiestry symfonicznej, odnosząc duży sukces.

W 1918 r. przyjechał do Polski. Wkrótce rozpoczął w Warszawie aplikację przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. W październiku 1919 r. został nominowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości na stanowisko podprokuratora przy Sądzie Okręgowym w Łodzi. Zrezygnował jednak na własną prośbę z tej funkcji w dniu 7.03.1921 roku. „Gazeta Sądowa Warszawska” w numerze 8 z 1921 r. doniosła natomiast „o przyjęciu w poczet aplikantów adwokackich okręgu Sądu Apelacyjnego w Warszawie Glińskiego Mateusza, Podprokuratora Sądu Okręgowego w Łodzi (zam. w Warszawie, ul. Marszałkowska 117)”.

W 1923 r. został wpisany na listę adwokatów Izby Adwokackiej w Warszawie i od tej pory do wybuchu II wojny światowej prowadził własną kancelarię adwokacką, mieszczącą się przy ul. Kapucyńskiej 13 w Warszawie. Z początkiem 1919 r. podjął pracę dziennikarską w „Kurierze Warszawskim”. Następnie, przez kilkanaście lat, pisał stałe felietony muzyczne dla „Kuriera Porannego”, współpracował też z krakowskim „Ilustrowanym Kurierem Codziennym” oraz wydawanym w Paryżu pismem „La Revue Musicale” (po wojnie pisał natomiast dla „Polityki”, „Życia Literackiego”, „Ruchu Muzycznego”, „Sodalis Marianus”, paryskiej „Kultury”, czeskiego pisma „Chopiniana Bohemica” i in.). Był też w l. 1935–1939 autorem haseł dla Polskiego Słownika Biograficznego, wydawanego przez PAU w Krakowie.

W 1924 r. założył własne pismo poświęcone życiu muzycznemu kraju, pn. „Muzyka”. Był jego redaktorem naczelnym przez 14 lat, tj. do chwili zlikwidowania miesięcznika w 1938 roku. W ramach działalności wydawniczej „Muzyki” wydał szereg cennych monografii książkowych, m.in. takie pozycje, jak: Muzyka polska (1927), Romantyzm w muzyce (1928), Muzyka współczesna, Taniec i muzyka taneczna, Instrumenty muzyczne (1929). Do chwili zamknięcia „Muzyki” ukazało się łącznie ponad 100 obszernych jej numerów. Ważne były też tzw. numery biograficzne, m.in. Beethoven (1927), Szopen, monografia zbiorowa (1932), Aleksander Skriabin (dwa wydania: 1933 i 1934) czy Karol Szymanowski (1937). Zygmunt Mycielski wspominał jego dokonania: „Gliński potrafił w swoim miesięczniku skupić najwybitniejsze pióra polskie i zagraniczne i skłonić kompozytorów i wykonawców do wypowiadania się w tym piśmie”[1.1]. Periodyk Glińskiego był najważniejszym i najpoważniejszym obok „Muzyki Polskiej” pismem muzycznym o charakterze publicystyczno-muzykologicznym w międzywojennej Polsce.

W połowie września 1929 r. Gliński brał udział, jako jeden z trzech oficjalnych reprezentantów Polski, w III Międzynarodowym Kongresie Krytyków Dramatycznych i Muzycznych w Rumunii (z ramienia warszawskiego Związku Krytyków Muzycznych). W 1927 r. reprezentował Polskę na międzynarodowym festiwalu muzycznym w Wiedniu. Jako dyrygent odbył dwa tournée zagraniczne. Dyrygował gościnnie w Austrii i Irlandii. Talent dyrygencki Glińskiego cenili tak wybitni muzycy, jak dodekafonista Józef Koeffler (o czym pisał na łamach „Expressu Porannego”), podobnie uważał Juliusz Kaden-Bandrowski (w recenzjach drukowanych na łamach „Świata”), czy A. Pizzini, pisząc o koncertach Glińskiego w krytykach muzycznych, publikowanych przez „Radiocorriere” w Rzymie w latach 40. XX w.

Gliński żywo interesował się też rolą radiofonii i fonografii w propagowaniu muzyki. W 1929 r. doprowadził do nagrania na płyty w firmie Syrena Record w Warszawie Pieśni kurpiowskich op. 58 Karola Szymanowskiego w wykonaniu Polskiej Kapeli Ludowej pod dyr. Stanisława Kazury. Pisał liczne recenzje nagrań płytowych muzyki polskiej oraz dotyczące koncertów w radiu. Napisał słowa popularnej pieśni Mieczysława Karłowicza Zasmucona, którą w repertuarze miało bardzo wielu czołowych polskich wokalistów operowych tamtych czasów. Pod wpływem przyjaźni z Szymanowskim skomponował w 1929 r. pieśń kurpiowską na chór mieszany pt. Usyli mi śnurowankę, utrwaloną na płycie w 1930 roku. W 1935 r. ukazała się monografia Glińskiego pt. Józef Piłsudski i jego legiony w muzyce i pieśni. Pod koniec lat trzydziestych był inicjatorem powołania Stowarzyszenia Pisarzy i Krytyków Muzycznych. Założył też i kierował sekcją polską Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej – Societe Internationale de Musique Contemporaine.

W grudniu 1939 r. wyjechał z zajętej przez hitlerowców [Niemców – przyp. red.] Polski. Dzięki szerokim stosunkom i koneksjom rodzinnym, wykraczającym daleko poza Polskę, uzyskał zezwolenie od okupacyjnych władz niemieckich (wykorzystując przy tym poparcie ambasady włoskiej) na emigrację do Włoch. Opuścił Warszawę wraz z całym dobytkiem, ogromną biblioteką muzyczną, cennymi obrazami, meblami, fortepianem Pleyela, pamiątkami po Chopinie, biblioteką medyczną swej żony Zofii, specjalistki chorób dziecięcych. Właściwie ewakuował całe mieszkanie przy ul. Chopina 6.

Z początkiem 1940 r. znalazł się w Rzymie. Zamieszkał w Watykanie i został doradcą muzycznym Stolicy Apostolskiej, recenzentem muzycznym w „L’Osservatore Romano” oraz komentatorem Radia Watykańskiego. Podczas kilkunastoletniego pobytu we Włoszech stał się jedną z czołowych postaci włoskiego życia muzycznego. W 1941 r. opublikował monografię o kompozytorze Asprillo Pecellim, muzyku nadwornym króla Zygmunta III Wazy (Asprilio Pacelli, insigne Maestro di Cappella della Corte Reale di Polonia 1570–1623). Dwa lata później ukazała się następna jego książka – z zakresu historii opery włoskiej: La prima stagione Lirica italiana all’estero (1628) (1943).

W 1946 r. reaktywował we Włoszech swe przedwojenne pismo „Muzyka”, tym razem w języku włoskim z tytułem „Musica”. W l. 1946–1948 był kierownikiem artystycznym cyklicznych koncertów „Un’ora di Musica” (Godzina muzyki), instytucji koncertowej, współpracującej z zespołem instrumentalnym, którym dyrygował. W koncertach brał udział watykański zespół wokalny Cantori delle Basiliche Vaticane. Dzięki nawiązaniu przez Glińskiego współpracy z włoskim radiem (RAI) koncerty te były transmitowane i zdobyły bardzo dużą popularność. W 1947 r. opublikował w Rzymie zbiór madrygałów Pecellego na chór mieszany a capella Opera Omnia (Madrigali) (drugie wydanie w 1963). W tym samym roku reprezentował Polskę jako dyrygent na festiwalu w Wenecji, podobnie w 1950 r. na festiwalu w Taorminie na Sycylii. W 1949 r. zorganizował, a następnie prowadził Międzynarodowy Instytut Fryderyka Chopina w Rzymie (Instituto Internationale Federico Chopin). W 1953 r. wydawnictwo Ricordi w Mediolanie zamówiło u Glińskiego, a następnie opublikowało książkę o Lorenzo Perosim, zmarłym wówczas wybitnym włoskim kapłanie i kompozytorze muzyki sakralnej.

W 1956 r. wyjechał do USA, gdzie odbył sześciomiesięczny cykl wykładów o Chopinie w ośrodkach uniwersyteckich. Uległ wówczas bardzo poważnemu wypadkowi samochodowemu. Po odbyciu rekonwalescencji pozostał w USA. Został organistą w kościele w Detroit. W 1957 r. założył International Chopin Foundation w Detroit. Następnie wykładał muzykologię w kilku uniwersytetach amerykańskich.

Wkrótce postanowił przenieść się do Kanady. W 1957 r. reaktywował w Kanadzie International Chopin Music Foundation Inc. (założoną we Włoszech) i do śmierci był jej dyrektorem. W 1959 r. zorganizował wydział muzyczny w Assumption University of Windsor w Kanadzie. W 1957 r. opublikował kompozycję Hymn do Polski na głos i fortepian wg utworów Chopina. Na stałe zamieszkał w Kanadzie w 1958 roku.

W 1960 r. napisał po angielsku książkę Chopin’s Letters to Delfina Potocka (wydaną w 1961 w Windsorze), w 1973 r. zaś w języku polskim Listy Chopina do Delfiny Potockiej. W 1963 r. wystawiono w Toronto jego sztukę o Chopinie (Tajemnica Chopina) w trzech aktach. Dwa lata później spektakl ten planowano wystawić w Warszawie, do czego jednak nie doszło z powodu śmierci Glińskiego[1.2]. W sztuce tej przedstawił epizody z życia Chopina podczas jego pobytu w Paryżu: przyjaźnie artystyczne, romans z George Sand i złożone relacje uczuciowe z Delfiną Potocką. Sztuka kończy się śmiercią kompozytora, który w ostatnich chwilach wyjawia tajemnicę swego geniuszu. Utwór wydała drukiem oficyna PAX-u w 1975 roku.

W 1973 r. Gliński po raz ostatni odwiedził Polskę. Zbierał tu materiały do IV rozdziału swych pamiętników zatytułowanych Znów w Polsce – 1918/1940. Ich fragmenty drukował na bieżąco warszawski „Ruch Muzyczny”, a także „Życie Literackie”. Po przejściu na emeryturę osiadł w Welland w Kanadzie, centralnym mieście na Półwyspie Niagarskim (Ontario). Założył tam Niagar Symphony Orchestra i prowadził ją jako dyrygent i kierownik artystyczny w l. 1965–1971, ponadto powołał Chamber Orchestra Welland.

W swoich pracach muzykologicznych najwięcej uwagi poświęcił twórczości Chopina. Publikował w prasie fachowej listy Chopina do Delfiny Potockiej, bronił ich autentyczności m.in. na I Międzynarodowym Kongresie Chopinowskim w Warszawie w 1960 roku. Napisał liczne książki o Chopinie: Chopin nieznany, Prawdziwa data urodzin Chopina, Religijność Chopina, Sześć miłości Chopina oraz dzieło życia – opus magnum – Listy do Definy, które stały się wielką sensacją (wyd. Międzynarodowa Fundacja Chopinowska, Nowy Jork 1972).

Zajmował się intensywnie twórczością muzyczną. Skomponował operę Orlątko (L’Aiglon) według sztuki Edmonda Rostanda (autora Cyrana de Bergerac), poemat symfoniczny Ociemniały śpiewak, opracowany na podstawie odnalezionego przez Glińskiego manuskryptu Franciszka Liszta, poemat symfoniczny Wagram, poświęcony polskim Szwoleżerom Gwardii, biorącym zwycięski udział w bitwie pod Wagram w 1809 r., suitę orkiestrową Purcellina na motywach kompozycji Henry’ego Purcella (1934), Pieśni kurpiowskie (1938), Modlitwę Polaków na obczyźnie (1941), utwór liturgiczny Te decet hymnus (1944), lecz przede wszystkim liczne miniatury fortepianowe oraz pieśni.

Zmarł 2.01.1976 r. w Welland. 14.09.1976 r. urna z prochami Glińskiego spoczęła w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

W 1976 r. został odznaczony pośmiertnie medalem za zasługi przez Chopin Society w Toronto. Żona Glińskiego Zofia (1914–2002) przekazała na mocy zapisu testamentowego całą spuściznę po Glińskim, w tym jego bibliotekę i liczne pamiątki, Instytutowi Fryderyka Chopina w Warszawie. W 1982 r. Oficyna Poetów i Malarzy w Londynie opublikowała Testament Mateusza Glińskiego, spisany przez jego żonę. W 1986 r. w pałacu w Sannikach stworzono Bibliotekę Muzyczną im. Mateusza Glińskiego. W księgozbiorze, przekazanym przez wdowę po tym wybitnym chopinologu, znajdują się publikacje dotyczące życia i twórczości Chopina oraz liczne prace Glińskiego, a także encyklopedie, książki z zakresu historii muzyki w różnych językach i ponadto zbiór czasopism.

Tomasz M. Lerski

Bibliografia

„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości” nr 7 z 1 kwietnia 1925 r.;
Fuks M., Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego, Poznań 2003;
„Gazeta Sądowa Warszawska” 1925, nr 8;
Gliński M., Chopin. Listy do Delfiny, Nowy Jork – Detroit – Toronto 1973;
Gliński M., Czy Chopin był „muzycznym kretynem?”, „Życie Literackie” z 12.11.1961;
Gliński M., Fałszerstwo stulecia? – O fotokopiach listów Chopina do Delfiny Potockiej, „Ruch Muzyczny” 1975, nr 22;
Gliński M., List do Redakcji (Niestrudzony Mateusz Gliński), „Ruch Muzyczny” 1960, nr 20;
Gliński M., List otwarty w sprawie konferencji w Nieborowie, „Życie Literackie” z 22.10.1961;
Gliński M., Prawdziwe dzieje ekspertyzy fotokopii listów Chopina do Delfiny, Welland 1973;
Grabowska T., O działalności Mateusza Glińskiego, „Ruch Muzyczny” 1963, nr 19;
Halski C., Mateusz Gliński (1892–1976). Wspomnienie pośmiertne, „Wiadomości Londyńskie” 1976, nr 21, s. 4;
Lerski T., Syrena Record – pierwsza polska wytwórnia fonograficzna – First Poland’s Recording Company – 1904–1939, Nowy Jork – Warszawa 2004;
Lista adwokatów Izby Adwokackiej w Warszawie 1938, Warszawa 1938, s. 21;
Mateusz Gliński (1892–1976), „Rocznik Literacki” 1976, ss. 698–700;
Mateusz Gliński (1892–1976) [nekrolog], „Ruch Muzyczny” 1976, nr 2;
Mateusz Gliński (1892–1976) [nekrolog], „Życie Warszawy” 1976, nr 217;
Mechanisz J., Frywolne listy Chopina, „Polityka” 1974, nr 32;
Mycielski Z., Mateusz Gliński 1892–1976, „Rocznik Chopinowski” 1976/1977, t. 10, ss. 11–12;
O Mateuszu Glińskim [wspomnienia m.in. Jarosława Iwaszkiewicza, Piotra Perkowskiego i Zygmunta Mycielskiego], „Ruch Muzyczny” 1976, nr 217;
Waldorff J., Poczciwy Matteo, „Polityka” nr 43 z 26 października 1974.
Muzeum Iwaszkiewiczów w Stawisku: list Mateusza Glińskiego do Jarosława Iwaszkiewicza, Rzym, 1954; list Mateusza Glińskiego do Jarosława Iwaszkiewicza, Rzym, 30 listopada 1953; list Mateusza Glińskiego do Jarosława Iwaszkiewicza, Windsor, 16 marca 1960.