Karniol Maurycy (28.08.1899, Lwów – 07.12.1958, Warszawa), adwokat w Warszawie, sędzia, prokurator, żołnierz Legionów Polskich, obrońca Lwowa w 1918, działacz socjalistyczny, minister pełnomocny rządu RP na uchodźstwie.

Ur. 28.08.1899 we Lwowie jako syn Eisiga (Ignacego), urzędnika pocztowego, i Tauby (Antoniny) z d. Löw. Uczęszczał do VIII Gimnazjum, a od drugiej klasy – do Gimnazjum Franciszka Józefa w rodzinnym mieście. Jako uczeń należał do drużyny skautowej im. Berka Joselewicza. Po ukończeniu szkoły rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

23.01.1917 r. wstąpił do Legionów. Służył w 3. kompanii rekruckiej, następnie w 11. kompanii 3. pp II Brygady, a później w Polskim Korpusie Posiłkowym. Po przejściu byłej II Brygady przez Rarańczę był wśród żołnierzy, którzy nie zdołali przebić się na rosyjską stronę frontu. Zapewne ze względu na wiek nie został internowany.

Wrócił do Lwowa i podjął przerwane studia prawnicze. Angażował się w działalność organizacji akademickich. W latach 1917–1919 był prezesem Zarządu Organizacji Młodzieży Szkół Średnich im. Berka Joselewicza przy Towarzystwie Akademickim „Zjednoczenie” we Lwowie, następnie członkiem Zjednoczenia. Przewodniczył drugiemu zjazdowi Towarzystwa i był autorem tez jego deklaracji ideowej. Później został wybrany na prezesa Zjednoczenia. Pełnił również funkcję sekretarza redakcji miesięcznika „Zjednoczenie”. W 1918 r. opublikował odczyt Antysemityzm na tle psychiki polskich dziejów. W 1919 r. był kierownikiem Agencji Prasowej „Zgoda”.

Od 3.11.1918 r. uczestniczył w obronie Lwowa na Odcinku „Sokół – Macierz”. W czasie walk dostał się do niewoli, zbiegł jednak, gdy prowadzono go na sąd polowy. Po oswobodzeniu miasta przez oddziały Wojska Polskiego 30.11.1918 r. został zwolniony ze służby wojskowej i wrócił na studia.
W lipcu 1920 r., w czasie wojny polsko-bolszewickiej, zgłosił się ochotniczo do 239. Pułku Piechoty Małopolskiego Oddziału Armii Ochotniczej i brał udział w bitwie warszawskiej. 14.10.1920 r. został zdemobilizowany w stopniu podchorążego. Kontynuował następnie studia na Wydziale Prawa UJK. Nadal działał w Zjednoczeniu i publikował w jego organie – miesięczniku „Rozwaga”.

W latach 1922–1926 pracował jako aplikant w Sądzie Okręgowym w Złoczowie, a następnie, po ukończeniu studiów w 1926 r., z dyplomem doktora praw, jako sędzia grodzki w Drohobyczu (otrzymał tam bardzo dobrą opinię służbową). Od 30.09.1930 r. zajmował stanowisko podprokuratora Sądu Okręgowego w Piotrkowie, a od 14.03.1931 r. to samo stanowisko w Częstochowie. Za przemówienie wygłoszone w czasie jednego z procesów, w którym skrytykował rządzący obóz piłsudczykowski, decyzją Ministra Sprawiedliwości został przeniesiony 6.08.1931 r. na stanowisko podprokuratora w Kołomyi – nie przyjął go jednak i zwolnił się ze służby państwowej.

Od 22.10.1931 r. prowadził praktykę adwokacką w Warszawie. Występował w procesach politycznych, m.in. bronił działaczy komunistycznych sądzonych w Łucku i w Warszawie za działalność skierowaną przeciw państwu polskiemu. Na początku lat 20. związał się z ruchem socjalistycznym. W latach 1921–1923 należał do Związku Niezależnej Młodzieży Akademickiej „Życie”, a od 1.01.1923 r. do PPS (m.in. od 1934 do 1935 był wiceprzewodniczącym PPS Dzielnicy Warszawa-Powiśle i sędzią sądu partyjnego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS). Działał w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego (TUR), od 1928 do 1930 r. był przewodniczącym Okręgu Karpackiego TUR, a w latach 1935–1939 członkiem ZG TUR. Od 1930 r. zamieszczał artykuły na tematy polityczne w „Robotniku”, w których m.in. protestował przeciw aresztowaniu i uwięzieniu polityków opozycji w twierdzy brzeskiej. Napisał również broszurę Podstawy socjalizmu (1936), wydaną ponownie w 1938.

Należał do Związku Legionistów Polskich – w 1927 r. był członkiem Zarządu Oddziału w Borysławiu, a w drugiej połowie lat 30. – członkiem Zarządu Okręgu Stołecznego. Należał również do Zrzeszenia Prawników Socjalistów, Związku Obrońców Lwowa i Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski oraz Wszechstanowego Bloku Żydów Polskich.

Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się z Warszawy i w październiku 1939 r. znalazł się w Kownie na Litwie. W marcu 1940 r. wyjechał do Sztokholmu, gdzie przebywał do końca 1946 roku. Był delegatem Komitetu Zagranicznego PPS, utrzymywał kontakty z socjalistami ze Skandynawii, przede wszystkim szwedzkimi – uczestniczył w kongresach i zebraniach, na których m.in. wygłaszał odczyty o Polsce i polskim ruchu socjalistycznym. Pośredniczył w kontaktach Organizacji Socjalistyczno-Niepodległościowej „Wolność” utworzonej w Wilnie z uchodźstwem socjalistycznym na Zachodzie. Przygotował wizytę ministra przemysłu, handlu i żeglugi rządu RP, polityka PPS Jana Kwapińskiego w Szwecji, która odbyła się od 25.04. do 12.05.1943 roku. 6.12.1943 r. został mianowany attachè honorowym Poselstwa RP w Sztokholmie. Był członkiem delegatury Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej RP (powołanej 1.12.1943), kierował akcją pomocy dla uchodźstwa polskiego na Półwyspie Skandynawskim. Jako pierwszy Polak przemawiał 15.06.1944 r. w szwedzkim parlamencie (Riksdagu) o sprawach polskich. Od 19.03. do 23.11.1945 r. zajmował stanowisko ministra pełnomocnego rządu RP.

W czasie pobytu w Szwecji wydawał biuletyn prasowy Komitetu Zagranicznego PPS w języku angielskim, przesyłany do redakcji szwedzkich czasopism socjaldemokratycznych, które starał się zainteresować losem społeczeństwa polskiego pod okupacją. Zapewne od 1943 r. wydawał w języku szwedzkim biuletyn „Z Obszarów Okupowanych” (następnie pod nazwą „Wiadomości Polskie”). Publikował w „Robotniku Polskim w Wielkiej Brytanii” oraz w prasie szwedzkiej. Napisał również cztery broszury przetłumaczone na język szwedzki: Pozdrowienia PPS dla Kongresu Szwedzkiej Partii Socjaldemokratycznej (1940), Socjalizm odbuduje nową Polskę (1941), Udział PPS w budowie państwa polskiego (1941), Mieczysław Niedziałkowski męczennik za sprawę polskiego socjalizmu (1941). W lutym 1943 r. przekazał do redakcji pisma „Arbetaren” zdjęcia z getta warszawskiego.

Po zerwaniu przez Stalina stosunków dyplomatycznych z rządem polskim bronił praw Polski do suwerenności i ziem wschodnich RP przed atakami lewicowych publicystów szwedzkich, osobiście rozmawiając z redaktorami prasy szwedzkiej. Po utworzeniu PKWN udzielił kilkunastu wywiadów, w których mówił m.in. o istnieniu na okupowanych ziemiach polskich Polskiego Państwa Podziemnego, mającego poparcie niemal całego społeczeństwa. Wraz z innymi przedstawicielami rządu polskiego był brutalnie atakowany przez zwolenników komunistów i PKWN w Sztokholmie, nazywany socjalistycznym renegatem, który rozpowszechniał na temat ZSRS kłamstwa w stylu propagandy hitlerowskiej.

Na początku 1947 r. wrócił do kraju. Decyzję tę skrytykowano w anonimowym liście, znajdującym się w aktach Karniola. Jego nadawca pisał m.in., że Karniol do chwili opuszczenia Szwecji deklarował wierność władzom polskim na uchodźstwie i nazywał zdrajcami zwolenników Mikołajczyka, a równocześnie wypłacał zasiłki członkom komunistycznego Związku Patriotów Polskich oraz bywał w poselstwie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w Szwecji.

Po powrocie do Polski zamieszkał w Warszawie. Prowadził praktykę adwokacką w Zakładzie Adwokackim nr 2, bronił m.in. w sprawach gospodarczych. Należał do PPS, był naczelnym radcą prawnym CKW tego ugrupowania. Od stycznia do czerwca 1947 r. kierował Wydziałem Zagranicznym OMTUR, od 1948 do 1949 r. pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Stołecznego TUR. Po zjednoczeniu PPS z PPR od grudnia 1948 r. był członkiem PZPR. 7.01.1957 r. został wybrany na członka Wydziału Wykonawczego NRA. Publikował w tym czasie sporadycznie w „Prawie i Życiu”.

Zmarł 7.12.1958 r. w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. „To, co było najbardziej zasadniczą cechą charakteru Maurycego Karniola: wyrozumiałość i dobroć dla człowieka, współczucie dla jego nieszczęścia. Dla tych chyba wartości był tak szczególnie ceniony i szanowany” – napisano we wspomnieniu pośmiertnym zamieszczonym w „Palestrze”. Był odznaczony Krzyżem Obrony Lwowa, Krzyżem Legionowym, Medalem Niepodległości, Medalem za Wojnę 1918–1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, odznaką pamiątkową (krzyżem) Odcinka „Sokół-Macierz”.

Od 1930 r. był żonaty z Reginą z d. Reicher, która zginęła 25.09.1939 r. w czasie bombardowania Warszawy przez Niemców. Z tego małżeństwa miał syna Piotra, adwokata, prowadzącego praktykę w Warszawie. Po raz drugi był żonaty z Marią z d. Strzelecką. W czasie wojny z rąk Niemców zginęła w Treblince jego siostra Danuta, zamężna Wohl, wraz ze swoją rodziną, oraz brat Edmund, działacz komunistyczny w Tarnowie.

Marek Gałęzowski

Bibliografia

• Archiwum Akt Nowych, Akta Maurycego Karniola, 459/1–2; FPZOO, 169, k. 72, Skład osobowy Zarządu Okręgu Stołecznego; PPS, 235/VI-11, Sekretariat Generalny CKW;
• Archiwum Akt Nowych, Akta Związku Legionistów Polskich, 189, k. 15, Protokół z nadzwyczajnego walnego zebrania ZLP w Drohobyczu, 2.09.1928 oraz 274, k. 167, Karta zgłoszenia o przyznanie Krzyża Legionowego;
• Archiwum Izby Adwokackiej w Warszawie, Akta osobowe, sygn. 764;
• Centralne Archiwum Wojskowe, Maurycy Karniol, MN 16 III 1937 (fot.);
• A. L., Adwokat Maurycy Karniol, „Palestra” 1959, nr 2–3, s. 101–102;
• Cohn L., Fragmenty wspomnień (z lat 1948–1975), „Krytyka” 1984, nr 17, ss. 111–112;
• Dubacki L., Karniol Maurycy, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław –Warszawa – Kraków 1966/1967, ss. 72–73 (bibliografia);
• Gałęzowski M., Na wzór Berka Joselewicza, Warszawa 2010, ss. 377–380 (bibliografia);
• Jaworski P., Marzyciele i oportuniści. Stosunki polsko-szwedzkie w latach 1939–1945, Warszawa 2009;
• Lista adwokatów okręgu Sądu Apelacyjnego w Warszawie (Okręg Izby Adwokackiej w Warszawie) na dzień 15 grudnia 1938 r., Warszawa 1938, s. 25;
• Maniusiak E., Karniol Maurycy, [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 3, Warszawa 1992, ss. 104–105;
• Mazur G., Życie polityczne polskiego Lwowa 1918–1939, Kraków 2007, s. 80;
• Nowogródzki H., Ze wspomnień warszawskiego adwokata, Warszawa 1986, ss. 126–131;
• Obrona Lwowa 1–22 listopada 1918, Lwów 1933, t. 3, s. 329;
• Polska Partia Socjalistyczna. Dlaczego się nie udało, red. R. Spałek, Warszawa 2010, s. 35, 271;
• Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939–1945. Księga wspomnień, t. 1, Warszawa 1994, ss. 720, 780 (relacje H. Malinowskiej i J. Mulaka);
• Redzik A., Kotliński T. J., Historia Adwokatury, Warszawa s. 161;
• Zagórski W., Wolność w niewoli, Londyn 1971;
• „Życie Warszawy” z 09.12.1958, nr 294, s. 6 [nekrologi];
• Żydowska mozaika polityczna w Polsce 1917–1927, red. C. Brzoza, Kraków 2003, ss. 127, 189;
• Żydzi bojownicy o niepodległość Polski, Lwów 1939, ss. 207, 387.

Pierwodruk biogramu ukazał się [w:] Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich A–Ż, t. III (zmarli w latach 1945–2010), Warszawa 2018, ss. 197–199.
Przedruk za zgodą Naczelnej Rady Adwokackiej.