Lewin Abraham (1893, Warszawa – 01.1943 Treblinka II?) - pedagog i historyk; współpracownik „Oneg Szabat”.

Otrzymał tradycyjne wykształcenie – uczył się w chederze i jesziwie. W 1916 r. zaczął pracować jako nauczyciel języka hebrajskiego i nauk judaistycznych w prywatnym Gimnazjum Żeńskim Jehudija przy ul. Długiej 55 w Warszawie. Tam na początku 1920 r. poznał swoją przyszłą żonę Lubę Hotner, nauczycielkę hebrajskiego; a także Emanuela Ringelbluma, twórcę Podziemnego Archiwum Getta Warszawy, z którym się zaprzyjaźnił. „Uczniowie bardzo szanowali Lewina, wspaniałego pedagoga, który potrafił nawiązać wyjątkowe relacje ze swoimi wychowankami”[1.1]. Świadczą o tym wspomnienia o nim Niny Danzig-Weltster:

Był nie tylko nauczycielem. Dla nas był bogatą osobowością i myślicielem. Jego wygląd potęgował to wrażenie. Wysoki i szczupły, z jasnymi włosami i bladą cerą, mówił łagodnym głosem i w sposób powściągliwy, choć Proroków interpretował w sposób entuzjastyczny, na granicy ekstazy. Lewin obdarzony był wielką wrażliwością na piękno natury. W czasie szkolnych wycieczek miał zwyczaj rozmawiać z dziewczętami o pięknie krajobrazu. Mówił nie jak nauczyciel, lecz jak przyjaciel mówi do równych sobie[1.2].

W latach 1918–1919 odbył służbę w Wojsku Polskim. Należał do ogólnych syjonistów. Razem z żoną Lubą i córeczką Orą (ur. w 1928 r.) planowali emigrację do Palestyny. Przeszkodą było zdrowie żony i narodziny dziecka. Obok pracy edukacyjnej, pracował w warszawskim oddziale Żydowskiego Instytutu Naukowego (JIWO). Zajmował się także pracą naukową i wyniki swoich badań opublikował w 1934 r. w książce pt. Kantonistn, w której poruszył problem przymusowego poboru małych żydowskich chłopców do rosyjskiej armii za panowania Mikołaja I (1825–1855).

Po wybuchu II wojny światowej pozostał z żoną i córeczką w Warszawie. W getcie warszawskim razem z żoną kontynuował pracę pedagogiczną i uczył na tajnych kompletach Jehudija. Pracował w Żydowskiej Samopomocy Społecznej – stał na czele komisji młodzieżowej. Był jednym z najbliższych i najbardziej zaufanych współpracowników Ringelbluma w ramach grupy „Oneg Szabat”. Brał udział w sobotnich zebraniach „Oneg Szabat”. Był kopistą archiwizowanych dokumentów. Opatrywał je od nazwy ulicy, na której mieszkał w getcie pseudonimem „Nowolipie”.

W okresie od 26 marca 1942 do 16 stycznia 1943 r. Lewin pisał w getcie Dziennik, w którym opisywał rzeczywistość go otaczającą, informacje pozyskane z innych miejscowości na temat losu Żydów, a także własne przeżycia, w tym towarzyszący mu strach. Pierwsza część została spisana w jidysz (okres do 10 lipca 1942), druga – w języku hebrajskim (od 22 lipca 1942). Pisanie Dziennika kontynuował również po tym, jak jego żona Luba w dniu 8 sierpnia 1942 r. została zabrana z szopu na ul. Gęsiej 30 i wywieziona do obozu zagłady Treblinka II. Pozstał sam z córką Orą. Ringelblum, podkreślał, że: „Z uwagi na czystość i zwartość stylu, dokładność i wierność przekazywania faktów, dziennik ten o głębokiej treści należy zakwalifikować jako cenny dokument literacki, który trzeba po wojnie jak najrychlej opublikować”[1.3]. Dziennik urywa się 16 stycznia 1943 r. – tuż przed rozpoczęciem styczniowej akcji likwidacyjnej. Został ukryty z pierwszą i drugą częścią materiałów Podziemnego Archiwum Getta. Obecnie znajduje się w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Archiwum Ringelbluma, a także w Archiwum YIVO w Nowym Jorku w „Kolekcji Wassera” (Hersh Wasser Collection, 1939–1946).

Lewin prawdopodobnie zginął w styczniu 1943 r. Treblince II. Córka podzieliła jego los.

dr Martyna Rusiniak-Karwat

Bibliografia:

• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”, opr. A. Bańkowska, T. Epsztein, Warszawa 2013.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 23: Dzienniki z getta warszawskiego, opr. K. Person, Z. Trębacz, M. Trębacz, Warszawa 2015 (cz. I: Abraham Lewin. Dziennik, opr. K. Person), patrz także: Abraham Lewin, Dziennik, opr. K. Person, Warszawa 2015.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, opr. J. Nalewajko-Kulikov, Warszawa 2018.
• Kassow S.D., Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma, Warszawa 2017.
• Lewin Abraham, A Cup of Tears. A Diary of the Warsaw Ghetto, red. A. Polonsky, Oxford 1989.
• Młodkowska [Janczewska] M., Gettowe trajektorie. O zapisie osobistego doświadczenia w dziennikach z getta warszawskiego (Abraham Lewin, Rachela Auerbach, Janusz Korczak), „Teksty Drugie” 2001, nr 1, s. 135–155.