Weinfeld Marcin (28.07.1884, Warszawa – 8.11.1965, Warszawa) – architekt, autor projektu Prudentialu – jednego z pierwszych drapaczy chmur w Warszawie.

Urodził się w rodzinie Alberta i Anny z Landsbergów. Ojciec zajmował się handlem celulozą, zmarł z przyczyn naturalnych w getcie warszawskim. Matka miała niemieckie pochodzenie, pracowała jako nauczycielka języka niemieckiego, zmarła w 1937 roku. Miał trzy siostry: Marię (po mężu Sztrancman), Cecylię (potem Sznejerson) oraz Reginę. Regina Weinfeld (później Janina Jankowska, 1889–1979), była także jedną z najwybitniejszych polskich architektek i projektantek, która po studiach w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, w latach 1910–1914 kształciła się na Wydziale Architektury w wiedeńskiej Kunstgewerbeschule m.in. u profesora Heinricha Tessenowa i Josefa Hoffmana. 

Marcin Weinfeld ożenił się z wiedeńską malarką, Marią z Berczów. Mieli córkę, Marię (ur. 1934).

Z biogramu napisanego przez Weinfelda na potrzeby kwestionariusza do wniosku o przyznanie Nagrody Państwowej w 1955 r. (zresztą odrzuconego), dowiadujemy się najwięcej o jego karierze zawodowej, choć autocenzura nie pozwalała mu wymienić wszystkich realizacji. Ukończył Gimnazjum Realne w Warszawie. Do 1905 r. studiował na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym i Mechanicznym Wyższej Szkoły Politechnicznej w Warszawie oraz na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie, w pracowni profesora Martina Dülfera (1859–1942), wybitnego przedstawiciela historyzmu i secesji. Po studiach (dyplom z wyróżnieniem), w latach 1911–1914 współpracował ze swoim mentorem. Do samodzielności zawodowej dochodził długo; jak wspominała jego córka, Maryla (Inka) Musiałowska-Weinfeld, długo nie mógł wybrać między politechniką, a akademią muzyczną i klasą fortepianu.

W czasie I wojny światowej prowadził „dorywczą praktykę budowlaną”. Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 r. włączył się w prace Ministerstwa Robót Publicznych, w tym tworzenie pierwszej polskiej ustawy budowlanej. Funkcję referenta, następnie starszego referenta, pełnił do 1931 roku. Jako urzędnik ministerialny prowadził także własną praktykę architektoniczną; poświęcił się jej całkowicie po opuszczeniu Ministerstwa.

Był jednym z czternastu polskich architektów projektujących Nową Dzielnicę w Brześciu Litewskim, „jednym z największych i najlepiej zachowanych zespołów mieszkaniowych na Kresach”, tworzoną w ramach prowadzonego od 1924 r. przez Ministerstwo Robót Publicznych programu kolonii urzędniczych dla polskich urzędników w województwach wschodnich. Dwa projekty domów murowanych w stylu neotradycyjnym, nawiązującym do architektury polskiego dworu szlacheckiego, zachowały się w Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

Od 1928 r. pracował nad projektem synagogi Towarzystwa Morija przy ul. Dzielnej 7 w Warszawie. Monumentalne założenie na planie litery U, o gładkich, pozbawionych dekoracji ścianach oblicowanych piaskowcem i ortogonalnych klatkach schodowych wysuniętych przed lico budynku, miało zmieścić tysiąc dwieście osób – 800 mężczyzn w części głównej i 400 kobiet na galeriach. Jak zauważa Eleonora Bergman, gdyby projekt synagogi zrealizowano, budynek „należałby (…) do najciekawszych realizacji w swoim gatunku”. W 1928 r. zaprojektował murowaną synagogę w Otwocku, którą Niemcy rozebrali w 1941 roku.

Marcin Weinfeld był postacią niejednoznaczną. W 1927 r. w kwartalniku „Praca i Opieka Społeczna”, wydawanym przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, opublikował opracowanie, pt. Kwestia mieszkaniowa w Polsce. Wypowiadał się w nim za obniżeniem kosztów budowy mieszkań i masową ich produkcją, które mogą być jedynym sposobem rozwiązania kwestii mieszkaniowej w Polsce.

Koniec lat 20. XX w. był dla Weinfelda okresem niezwykle intensywnym. W 1928 r. ukończono budowę domu mieszkalnego Spółdzielni Mieszkaniowej profesorów Wolnej Wszechnicy Polskiej przy ulicy Grójeckiej 43 w Warszawie, który zaprojektował z Kazimierzem Suskim. Jednak najbardziej spektakularną realizacją architekta był projekt drapacza chmur w Warszawie dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego Przezorność i Prudential.

Trudno rozstrzygnąć co zdecydowało, że to Marcin Weinfeld, mający za sobą kilka raczej konwencjonalnych realizacji, jak neobarokowy pałacyk Gawrońskich z 1924 r. (dziś Mokotowska 51/53) czy historyzująca kamienica Czesława Wehra z 1928 r. (dziś ul. Koszykowa 8, przebudowa), otrzymał tak lukratywne zlecenie. Wiemy, że podróżował do Belgii, gdzie w 1931 r. w Antwerpii ukończono budowę Boerentoren – najwyższego w Europie wieżowca (25 pięter) mieszkalno-handlowo-biurowego, inwestycji Algemeene Bankvereeniging.  

Nad projektem gmachu Prudentialu, budynku biurowo-mieszkalnego, jak sam pisał „o estetycznej i wysoce oryginalnej sylwetce będącej wyrazicielem nowożytnego piękna ujętego w karby doskonałej celowości” pracował od końca lat dwudziestych. Współpracował przy tym projekcie z inż. Stefanem Bryłą, odpowiedzialnym za konstrukcję stalową gmachu. Budynek o najnowocześniejszej infrastrukturze (szybkobieżne windy, system ogrzewania parą pod niskim ciśnieniem, ciepła woda we wszystkich mieszkaniach), miał dziewiętnaście kondygnacji, w tym dwie pod ziemią. Przyziemie i cztery kondygnacje zajmowało brytyjskie Towarzystwo Ubezpieczeniowe „Prudential”, które w 1927 r. wykupiło pakiet akcji polskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Przezorność”. Od siódmego piętra wzwyż mieściła się część mieszkalna, z apartamentami na najwyższych kondygnacjach. Współpracownikiem architekta został jego siostrzeniec, młodziutki absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej Jan Strancman, aresztowany przez gestapo 18.01.1940. Zamordowany 18-25.01.1940 na Pawiaku w Warszawie.

Zapoczątkowane w 1938 r. prace nad Mauzoleum Żydów Bojowników o Niepodległość Polski na cmentarzu przy ul. Okopowej w Warszawie, przerwał wybuch II wojny światowej. Do projektu powrócono w 2019 roku. Adaptację projektu Marcina Weinfelda wykonał Witold Sztorc. Prace zakończyły się w listopadzie 2019 roku.

W czasie okupacji Marcin Weinfeld pozostał po „stronie aryjskiej”. Aresztowany w 1940 r., trafił do niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, m.in. Dachau. Jak wspomina jego wnuczka, przeżył ponieważ trafił tam jako więzień polityczny, nie Żyd.

W 1945 r. wrócił do kraju, gdzie został zatrudniony w Ministerstwie Odbudowy (późniejszym Ministerstwo Budownictwa). Sam nadał socrealistyczne formy Prudentialowi, przemianowanemu od 1954 r. na hotel „Warszawa”. W tej stylistyce zaprojektował także wzniesiony latach 1948–1950 gmach Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk – słynną siedzibę cenzury przy ul. Mysiej w Warszawie.

Po wojnie również sprawował wiele funkcji publicznych. Był członkiem Komisji Planowania Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy, przewodniczył radzie programowej miesięcznika „Architektura”. Stał na czele Komisji Oceny Biurowców i Wieżowców działu współczesnego Wystawy Architektury, towarzyszącej Krajowej Naradzie Architektów, na której ogłoszono doktrynę socrealizmu. Aktywnie brał udział w działalności Stowarzyszenia Architektów Polskich w Warszawie (S.A.R.P).

Do śmierci mieszkał przy ul. Polnej 32. Grób Marcina Weinfelda znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Ewa Toniak

Bibilografia:

Budowa domów dla urzędników państwowych w województwach wschodnich, Warszawa 1925, s. 10.

Dybczyńska-Bułyszko A., Architektura warszawy II Rzeczpospolitej. Warszawska szkoła architektury na tle przemian kulturowych okresu międzywojennego, Warszawa 2010, s. 205.

Kozubal M., Trzecie życie niebotyku, [online] https://www.zw.com.pl/artykul/672693.html?print=tak [dostęp 11.05.2023]

Leśniakowska M., Architektura i jej obrazy, w: Czesław Olszewski, Warszawa Nowoczesna. Fotografie z lat trzydziestych XX wieku, Warszawa 2012.

Leśniakowska M., Architektura kompromisów, Architektura kompromisów, [w:] Czyżewski A., Bulanda i Mucha Architekci: 1991-2011, Warszawa 2011.

Leśniakowska M., Architektura w Warszawie, Warszawa 1998.

Majewski J.S., Spójrz pod nogi w Brześciu nad Bugiem,[online] https://miastarytm.pl/spojrz-pod-nogi-w-brzesciu-nad-bugiem/ [dostęp 16.03.2023].

Pszczółkowski M., Architektura Brześcia nad Bugiem w latach II Rzeczpospolitej, [w:] Świat Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w literaturze i sztuce. Zielona Góra 17-18 X 2013. Praca zbiorowa pod redakcją Marii Jazownik i Leszka Jazownika, Zielona Góra 2014, s. 137-148.

Toniak E., Budynek warszawskiego Prudentialu jako afektywna heterotopia – rekonesans, [w:] „Miejsce. Studia nad sztuką i architekturą polską XX i XXI wieku”, nr 2. 2017, s. 43-72.

Toniak E., Prace rentowne. Polscy artyści między ekonomią a sztuką w okresie odwilży, Warszawa 2015.

Toniak E., Technologia pamięci, w: Figury retoryczne. Warszawska rzeźba architektoniczna 1918-1970, Warszawa 2015,
s. 37-49.

Urzykowski T., Prudential w remoncie. Już widać, że zmienił się szczyt budynku, „Gazeta Wyborcza” 19 grudnia 2016, [on-line] https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,34862,21140240,prudential-w-remoncie-juz-widac-ze-zmienil-sie-szczyt-budynku.html,

„Weinfeld to był wielki pan”. Z Marylą Musidłowską, wnuczką Marcina Weinfelda, architekta, autora projektu fasady i wystroju wnętrz dawnego Prudentialu, odbudowanego po wojnie jako hotel Warszawa, rozmawia Artur Głowacki, [w:] „Skarpa” 2014,
nr 12, s. 12–13.

Artykuły Marcina Weinfelda:

Weinfeld M., Opis budowy gmachu Prudential House w Warszawie, [w:] „Przegląd Budowlany” 1932, nr 10 [odbitka].

Weinfeld M., Prudential House. Nowa siedziba Towarzystwa Ubezpieczeń Przezorność. b.d.

Weinfeld M., Synagoga T-wa „Moriah” przy Dzielnej w Warszawie,[w:] „Architektura i Budownictwo”, 1934, s. 291-292.

Weinfeld M., Gmach Towarzystw Ubezpieczeń „Prudential” i „Przezronośc” [w:] „Architektura i Budownictwo”,  nr 11, 1931, s. 388-391. 

Weinfeld M, Kwestia mieszkaniowa w Polsce, 1927, [online] http://lewicowo.pl/kwestia-mieszkaniowa-w-polsce/ [dostęp 16.03.2023].