Pomeranz-Melzer Róża

Pomeranz-Melzer Róża (05.11.1866 Tarnopol – 19.10.1934 Lwów) - działaczka społeczna, posłanka na Sejm RP I kadencji, literatka.

Urodzona jako Ruchel Pomeranz, najstarsza córka Mendla i Hanie Bejli Pomeranzów. Rodzice wspierali ruch syjonistyczny, natomiast Róża wraz z młodszym bratem Abrahamem Seligiem organizowała pierwsze młodzieżowe kółka syjonistyczne w Tarnopolu.

Studiowała w Lipsku, gdzie kształciła się w grze na fortepianie, a także pobierała nauki w zakresie języków obcych, historii i literatury. Według relacji studiowała również w Dreźnie, Wiedniu, Berlinie i Paryżu, jednak niewiele wiadomo o tym okresie z życia Pomeranz-Melzer. Po powrocie do Tarnopola rozpoczęła intensywną działalność społeczno-polityczną. Szczególnie interesowała ją rola kobiety żydowskiej w rozwoju ruchu syjonistycznego. W 1898 r. ogłosiła broszurę An die jüdischen Fauen! Ein Appell zur Umkehr, która przyniosła jej popularność w środowisku galicyjskich i austriackich syjonistów. W 1905 r. opublikowała artykuł Die Bedeutung der zionistischen Idee im Leben der Jüdin, w którym kontynuowała rozważania o roli Żydówek propagowaniu ideałów narodowych. Według Pomeranz-Melzer Żydówki-syjonistki powinny realizować się w pracy społecznej, a także w wychowywaniu dzieci w poczuciu dumy narodowej.

4 marca 1906 r. poślubiła Izaaka Melzera, urzędnika Cesarsko-Królewskich Kolei Państwowych i działacza syjonistycznego. W tym samym roku przeprowadziła się do Lwowa, w którym mieszkała do śmierci. Od 1909 r. była prezeską Koła Kobiet Żydowskich (KKŻ) we Lwowie i pełniła tę funkcję przez kolejne 16 lat. Chociaż Pomeranz-Melzer nie posiadała własnych dzieci, to jednak właśnie najmłodszemu pokoleniu poświęciła znaczną część swojej pracy społecznej.

Po wybuchu I wojny światowej, podobnie jak znaczna część lwowskiej inteligencji żydowskiej, wyjechała do Wiednia. Jednak stosunkowo szybko wróciła do Lwowa i zorganizowała w mieście kuchnię ludową z pralnią i odkażalnią dla ubogich, a także przychodnię dziecięcą. Po doświadczeniach pierwszej wojny, a szczególnie po fali pogromów w Galicji, Melzerowa odeszła od pisania płomiennych apeli i skupiła się na realizowaniu konkretnych zadań. Wraz z Florą Rothfeld udała się w podróż po Europie Zachodniej odwiedzając prominentnych członków gmin żydowskich. Celem wyprawy była zbiórka funduszy na żydowskie sieroty wojenne.

Dzięki staraniom Melzer od 1919 r. KKŻ zyskało nową siedzibę przy Placu Strzeleckim 4 (ob. płoszcza Danyła Hałyćkoho). Oprócz pomieszczeń administracyjnych, istotną część budynku zajmowała ochronka dla dzieci, których rodzice zginęli w pogromach. Następnie mieścił się tam internat dla młodych Żydówek, prowadzono w nim również rozmaite warsztaty dla pracujących dziewcząt, a także wydawnictwo książek dla dzieci. Ten piękny gmach istnieje do dziś.

Do świata polityki Róża Melzerowa wkroczyła w 1922 r., kiedy z ramienia Komitetu Zjednoczonych Stronnictw Narodowo-Żydowskich uzyskała mandat do Sejmu. Była jedną spośród dziewięciu wybranych kobiet, a przede wszystkim pierwszą Żydówką, która została posłanką w II RP. W Sejmie zajmowała się głównie pracą w Komisji Opieki Społecznej i Inwalidztwa. W następnych wyborach Melzer nie powtórzyła już swojego sukcesu. Bezskutecznie starała się o mandat poselski (wybory II kadencji) i senatorski (wybory III kadencji). Jednym z jej najważniejszych osiągnięć na niwie społecznikowskiej było zainicjowanie i stworzenie zakładu dla żydowskich dzieci czterozmysłowych (głuchoniemych lub niewidomych) w Bojanowie. Zakład był wspierany przez darczyńców ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej. Działał przez dziewięć lat, a został zamknięty w 1935 roku.

Pomeranz-Melzer była także literatką. Do 1914 r. tworzyła w językach polskim i niemieckim. Opowiadania ogłaszała w tygodniku „Wschód” i piśmie dla dzieci „Haszachar”, a także w niemieckiej prasie syjonistycznej, m.in. w „Die Welt”. W 1901 r. ukazała się jej jedyna zachowana do dzisiejszych czasów powieść Im Lande der Noth, którą określić można jako romans syjonistyczny. W powieści oddała realia życia żydowskich rodzin w Galicji na przełomie wieków. Nie zachowały się jej powieści Król Chazarów oraz Chancia, która miała ukazać się w 1932 r. i traktować o stosunkach żydowsko-polsko-ukraińskich w Galicji. Wiadomo, że Pomeranz-Melzer pisała dramaty. Jej sztukę Rozbite marzenie wystawiono w 1931 roku na deskach lwowskiego Teatru Rozmaitości. Po 1918 r. jako publicystka regularnie współpracowała z prasą polsko-żydowską: „Naszym Przeglądem”, „Ewą”, a przede wszystkim z lwowską „Chwilą”.

Ostatnie lata życia poświęciła opiece nad schorowanym mężem. Co prawda ogłaszała jeszcze artykuły w prasie polsko-żydowskiej, jednak niemal zrezygnowała z życia publicznego. W dalszym ciągu interesowała ją kwestia świadomego macierzyństwa, a także eugenika. Dzięki jej zaangażowaniu, w lutym 1934 r. udało się otworzyć poradnię eugeniczną przy lwowskim oddziale Towarzystwa Ochrony Zdrowia. Według wspomnień współpracowników po śmierci męża w 1933 r., Melzerowa zapadła na depresję. Zmarła 19 października 1934 r. we Lwowie.

dr Maria Antosik-Piela