Cylkow Henryk (1866, Warszawa – 1945, Kraków) – adwokat w Warszawie, kompozytor, publicysta muzyczny.

Ur. około 1866 r. w Warszawie. Był synem Izaaka (1841–1908), rabina, kaznodziei, tłumacza, doktora filozofii i filologii hebrajskiej; wnukiem Arona Mojżesza Cylkowa (1813–1884), talmudysty; bratem Ludwika (1877–1934), malarza, ucznia Józefa Mehoffera w Krakowie, pejzażysty działającego głównie we Francji.

Cylkow w 1891 r. ukończył wydział prawa Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Do 1939 r. prowadził własną kancelarię adwokacką przy ul. Miodowej 11 w Warszawie.

Działał aktywnie jako publicysta polityczny i społeczny. W 1919 r. roku wraz z Henrykiem Nusbaumem (1849–1937) wystosował list otwarty, zawierający protest przeciwko postanowieniom traktatu mniejszościowego, podpisanego w czasie konferencji pokojowej w Wersalu w 1919 r., sankcjonującego wpływ ortodoksów na życie społeczności żydowskiej w Polsce. W memorandum tym, ogłoszonym w prasie 19.07.1919 r., pisał m.in.: „Żywimy do mężów Kongresu Wersalskiego głęboki i gorzki żal za upokarzające dla narodu polskiego narzucenie mu, w warunkach pokojowych, klauzuli dotyczących mniejszości narodowych i wyznaniowych. Zahamowaliście sprawę postępu i dźwigania z trudno wyobrażalnej ciemnoty paromilionowej rzeszy zamieszkałych w Polsce Żydów, bo zahamowaliście doszczętnie wpływ uspołecznionych i poczuciem obywatelskim przeniknionych wyznawców starego zakonu na ciemne rzesze współwyznawców. Językowi niemieckiemu, jakim, tylko dzięki fanatyzmowi religijnemu, posługują się masy żydowskie, nadaliście na ziemi Słowiańskiej przywilej rozwoju i umocniliście grunt pod rozwój kultury niemieckiej w Polsce. My, postępowi wyznawcy religii mojżeszowej i my, obywatele miłujący ojczyznę naszą, najuroczyściej przeciw temu protestujemy, albowiem nadzieje nasze na poprawę stosunków, po upadku zbrodniczego państwa carów, rozwialiście doszczętnie”.

Cylkow był aktywnie działającym i cenionym kompozytorem, pozostawił pokaźny dorobek w tym zakresie, przede wszystkim pisał utwory na fortepian. W 1921 r.  jego uwertura symfoniczna Po bitwie otrzymała II nagrodę w konkursie muzycznym im. Leopolda Kronenberga. Kilka lat później wydał cykl 5 Pieśni, w 1929 r. Mazurek nr 1, następnie, w 1930 r., 5 Mazurków o tendencjach folklorystycznych w duchu Karola Szymanowskiego, opublikowanych przez oficynę Gebethnera i Wolffa. W kolejnych latach ukazało się drukiem 5 preludiów na fortepian, zadedykowanych Lucynie Robowskiej, wydanych przez Gebethnera i Wolffa w Warszawie oraz oficynę Akord w Wiedniu, a także Trzy pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu do słów Adama Mickiewicza, które zyskały rozgłos. Były to utwory Burza, Polały się łzy oraz Strzelec (oficyna Gebethnera i Wolffa). Cylkow skomponował także kantylenę na skrzypce do adagio z sonaty L. van Beethovena op. 27 nr 2. Wydano także drukiem – w Bibliotece Nutowej „Muzyki” (w numerze 64) – jego Mazurek op. 19, wyróżniony II nagrodą w Konkursie Kompozytorskim Miesięcznika „Muzyka” w 1930 roku. W 1936 r. skomponował Bajki muzyczne (poezje z muzyką). Pisał ponadto muzykę do innych, znanych dzieł literackich, a także utwory symfoniczne. Działał jako muzykograf i publicysta muzyczny.

Opublikował rozprawy popularnonaukowe w formie książkowej: w 1916 r.  Rozwiązanie problemu Fermata (Wielkie Twierdzenie matematyka Pierre’a de Fermata, sformułowane w 1637, jeden z najtrudniejszych problemów matematycznych z zakresu teorii liczb) oraz Próbę odcyfrowania mickiewiczowskiego proroctwa: „A imię jego czterdzieści i cztery”, sformułowaną w kontekście kabalistycznym, wydaną w 1939 roku. W marcu 1934 r. wytwórnia płytowa „Syrena Record” dokonała nagrań dwóch pieśni Cylkowa do słów Mickiewicza – Burzy op. 17 i Strzelca z tego samego opusu. Wykonał je wówczas tenor opery Warszawskiej Edward Wejsis z akompaniamentem na fortepianie Mieczysława Mierzejewskiego.

Cylkow zmarł w 1945 r. w Krakowie, dokąd trafił po upadku Powstania Warszawskiego. Spuścizna kompozytorska Cylkowa znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.

Tomasz M. Lerski

Bibliografia

• Informacje od prof. dr. hab. Tadeusza L. Błaszczyka;
• Kunnert K., Lista strat kultury polskiej: 1939–1945, Warszawa 1998;
• „Kurier Warszawski” z 19 lipca 1919 r., nr 263;
• Lerski T., Syrena Record – pierwsza polska wytwórnia fonograficzna – Poland’s first recording company – 1904–1939, Warszawa – Nowy Jork 2004;
• Olszewicz B., Lista strat kultury polskiej (1 IX 1939–1 III 1946), Warszawa 1947;
• Żydzi polscy. Dzieje i kultura, Warszawa 1982.

Pierwodruk biogramu ukazał się w: Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich A–Ż, t. III (zmarli w latach 1945–2010), Warszawa 2018, ss. 66–68. 

Przedruk za zgodą Naczelnej Rady Adwokackiej.