Elkune Zoberman (1900–1959) – rabin Jordanowa.

Pierwszym rabinem Jordanowa został Izrael Schreiber[1.1]. Jak podaje Krystyna Samsonowska, urząd ten sprawował w latach 1892–1929[1.2]. Tytuł rabina i związane z nim duchowe i świeckie przewodzenie gminie wyznaniowej nie są usankcjonowane jako dziedziczne, ale bardzo często takie praktyki miały miejsce. Jednak w tym przypadku to nie syn Schreibera, a jego zięć Elkune Zoberman[1.3] został rabinem Jordanowa. Ożenił się on z córką Schreibera Miriam, a jej brat (imię nieznane), dał „przyzwolenie” na przekazanie tytułu rabina świeżo upieczonemu mężowi swojej siostry[1.4]. Elkune Zoberman został więc w 1929 r. nowym przywódcą duchowym jordanowskiej gminy wyznaniowej.

W momencie wybuchu II wojny światowej tysiące Polaków szukało bezpiecznego schronienia uciekając na Wschód. Wielu znalazło się we Lwowie. W tej grupie był również Elkune Zoberman. Żydzi chronili swoich przywódców i im w pierwszym rzędzie pomagali w wyjeździe w bezpieczniejsze miejsca (najbardziej spektakularną była akcja ratowania ultraortodoksyjnego przywódcy chasydzkiej dynastii z Lubawicz – rabina Isaaca Sshneersohna, w której w wyniku nacisków wspólnot żydowskich i środowisk rządowych USA, brali udział sami naziści[1.5]). Nic dziwnego, że również Elkune zdecydował się na ucieczkę z Jordanowa. Nie był zresztą jedynym, migrującym Żydem z tego miasta. Jordanów opuścił najprawdopodobniej przed 17 września, zanim Związek Radziecki dokonał zbrojnej agresji na Polskę. We Lwowie Zoberman nie cieszył się jednak zbyt długo wolnością. Jako Żyd galicyjski został, wraz ze swoją najbliższą rodziną, aresztowany i skazany na wywózkę w głąb Związku Radzieckiego. Był to skutek, zakrojonych na szeroką skalę, akcji deportacyjnych, prowadzonych przez Związek Radziecki na terenach okupowanych ziem polskich. Przesiedlenia dotyczyły głównie osadników, uważanych za niebezpieczny i antysocjalistyczny element. „Za szczególnie niebezpiecznych wrogów władzy radzieckiej uznawano oficerów, funkcjonariuszy policji, wywiadu i żandarmerii wojskowej, obszarników, fabrykantów i urzędników, członków różnorakich kontrrewolucyjnych i powstańczych organizacji oraz inny element kontrrewolucyjny"[1.6]. Krąg objętych wysiedleniem był jednak o wiele szerszy, choć nie przypadkowy i przygotowany przez Radę Komisarzy Ludowych już w 1939 roku. W tej grupie przesiedleńców – przymusowych „osadników” nieoczekiwanie, bo na skutek własnej decyzji o opuszczeniu Jordanowa i wyjeździe do Lwowa, znalazła się też rodzina Zobermanów. Z dokumentów NKWD wynika, że tylko w lutym 1940 r., deportowano z terenów Zachodniej Ukrainy ponad 17 tys. rodzin. Chociaż Zobermanowie nie mogli być wcześniej ujęci w spisach osób przeznaczonych do wywózki, bo na terenach wschodnich przebywali stosunkowo niedługo, to w jakiś sposób i oni stali się ofiarami tej akcji. Z niepełnych informacji rodziny wynika, że Zoberman znalazł się na Syberii. Jednak podana przez nią zniekształcona nazwa „Ksil-Orda” to w rzeczywistości miasto Kyziłorda w Kazachstanie, w obwodzie Kyziłordyńskim. Zapewne i to miejsce stanowiło tylko pewien etap zesłania, ponieważ, jak wynika z dokumentów[1.7], żona Elkuny Zobermana, Miriam, z domu Schreiber, zmarła 20 stycznia 1942 r. w miejscowości Merke, w obwodzie Dżambulskim, na terenie południowego Kazachstanu.

Elkune Zoberman przeżył deportację i po wojnie wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Jego rodzina mieszka dziś w dzielnicy Nowego Jorku, Brooklynie – ulubionym miejscu żydowskiej emigracji. Zanim jednak Zoberman opuścił Polskę, sprawował urząd jednego z trzech rabinów[1.8] na terenie Wałbrzycha. Akt zgonu jego żony, przechowywany w Jordanowie, powstał na skutek postanowienia Sądu Grodzkiego w Wałbrzychu, który na wniosek Zobermana wszczął postępowanie i uznał dn. 27 czerwca 1947 r. Miriam za osobę zmarłą. Podczas tej przymusowej emigracji zmarła także córka Zobermanów, jednak tego faktu nie odnotowuje żaden znany mi [Grzegorzowi Miśkiewiczowi - przyp. red.] dokument.

Elkune zawarł w Stanach nowe małżeństwo, z którego urodził się ok. 1950 r. syn Moshe. Dziś Moshe Zoberman jest cenionym i bardzo aktywnym rabinem gminy w Brooklynie. Niemal każdego dnia daje wykłady dla dziesiątków słuchaczy, wygłasza przemówienia.

Mimo tragicznych przeżyć los zdawał się sprzyjać Elkunie Zobermanowi. W Ameryce odbudował rodzinę, nadal był szanowanym rabinem, a małego Moshe wychowywał na swego następcę. Przyszłość w nowym kraju rysowała się pomyślnie. Tym bardziej więc to, co go spotkało może zakrawać na kpinę losu wobec ludzkich pragnień. Elkune Zoberman zmarł tragicznie w 1959 r., tonąc w jakimś zbiorniku wodnym w miejscowości Castkills. Pochowany został na żydowskim cmentarzu w Washington Cemetery (Floral Park), w stanie New Jersey, obok wielu prominentnych chasydzkich rabinów.

Artykuł pochodzi ze strony internetowej „Holokaust jordanowskich Żydów” (http://www.jordanow_holocaust.republika.pl/index.html [dostęp 13.09.2012]). Bardzo dziękujemy właścicielowi strony i zarazem autorowi, Grzegorzowi Miśkiewiczowi, za zgodę na publikację powyższego artykułu.