Marek Cecuła
Miejsca powiązane
Biogram rozmówcy
Marek Cecuła urodził się w 1944 roku w Częstochowie. Jego rodzice pochodzili z Kielc, matka z rodziny katolickiej, a ojciec z rodziny żydowskiej, przez co musieli wziąć ślub w tajemnicy. Byli nazywani „kieleckimi Romeo i Julią”. Zamieszkali przy kieleckim rynku. W czasie II wojny światowej ojciec Marka Cecuły został zamknięty w getcie w Kielcach, z którego uciekł do Częstochowy. Otrzymał dokumenty po zmarłym bracie kolegi, a wraz z nimi nowe imię i nazwisko, którymi posługiwał się do końca życia (wcześniej nazywał się Motel Kohn). Przez dwa lata ukrywał się w Częstochowie w skrytce pod podłogą. Następnie trafił do obozu. Po zakończeniu wojny otworzył sklep z częściami samochodowymi przy rynku w Kielcach. 4 lipca 1946 roku był poza miastem, co pozwoliło mu uniknąć pogromu kieleckiego. Po tym wydarzeniu rodzina Cecułów wyprowadziła się na dwa miesiące do Częstochowy.
W latach 50. rodzina przygotowywała się do emigracji do Izraela. Wyjazd nie doszedł do skutku ze względu na śmierć ojca. 16-letni Marek Cecuła zdecydował się wyjechać sam. W Izraelu od lat 20. mieszkał brat jego ojca, który wysłał mu bilet. Odbył krótką podróż po Europie i z Neapolu wypłynął do Hajfy. Zatrzymał w Jerozolimie i przez kilka lat uczył się ceramiki. Odbył służbę wojskową. Potem zamieszkał w kibucu, gdzie wraz z grupą przyjaciół założył komunę artystyczną. Ożenił się, urodziła mu się córka, Ida.
Po dwunastu latach spędzonych w Izraelu przeniósł się wraz z komuną artystyczną do Brazylii. Komuna rozpadła się, a Marek Cecułą, wraz z pochodzącą ze Stanów Zjednoczonych żoną, przeprowadził się w 1976 roku do Nowego Jorku. Tam zaczął rozwijać swoją twórczość ceramiczną, zainspirowany artystyczną atmosferą. Założył własne studio, galerię, pracował jako nauczyciel akademicki, kierował wydziałem ceramiki jednej ze szkół artystycznych.
Pod koniec lat 90. Artysta przeniósł swoje studio ceramiczne do Polski i stopniowo zaczął wiązać swoje życie na nowo z Kielcami. Prowadził Design Centrum Kielce, następnie we współpracy z Polskimi Fabrykami Porcelany "Ćmielów" i "Chodzież" otworzył Ćmielów Design Studio. W ostatnim czasie w jego twórczości pojawiła się tematyka pamięci o kieleckich Żydach. Zaprojektował rzeźbę „Menora”, którą odsłonięto w 65. rocznicę likwidacji kieleckiego getta. Jest też autorem projektu pomnika na grobie ofiar pogromu kieleckiego.
Opis sytuacji rozmowy
Rozmowa została przeprowadzona w pracowni artysty w Ćmielowie.
Streszczenie
Wstępne informacje o wojennych losach rodziny; pochodzenie nazwiska „Cecuła” – przyjęcie przez ojca dokumentów zmarłego brata znajomego; kontakt z rodziną Cecułów zainteresowaną, jak ich nazwisko to trafiło do Izraela; 00:00:30
- Powrót rodziny Cecułów do Kielc po wyzwoleniu ojca rozmówcy z obozu w Dachau; pogrom kielecki; ucieczka przed pogromem; 00:03:25
- Brak rozmów na temat żydowskiego pochodzenia ojca w domu; sporadyczne nazywanie rozmówcy Żydem przez kolegów w szkole; 00:05:00
- Rozważanie wyjazdu z Polski przez rodzinę rozmówcy; podjęcie przez rozmówcę decyzji o wyjeździe z Polski w 1960 roku; wcześniejsze przygotowania rodziny do wyjazdu udaremnione przez śmierć ojca; wyjazd rozmówcy z Polski – odbycie wycieczki po Europie; podróż do Izraela; 00:05:30
- Rozpoczęcie życia w Izraelu; poznanie historii rodzinnej; odkrycie żydowskiej tożsamości; 00:06:55
- Kilkuletnia nauka sztuki ceramicznej w Jerozolimie; wstąpienie do wojska i udział w walkach; zamieszkanie w kibucu; odejście z kibucu z grupą znajomych i stworzenie artystycznej komuny; 00:08:08
- Przeniesienie artystycznej komuny do Brazylii; wyjazd do Stanów Zjednoczonych w 1976 roku; 00:10:30
- Atmosfera artystyczna Nowego Jorku w latach 70.; zainteresowanie się rozmówcy sztuką konceptualną; 00:11:35
- Wybór Polski na miejsce produkcji porcelany; ciekawość zmian zachodzących w Polsce około roku 2000; rozwój designu i wzornictwa w Polsce; 00:13:05
- Zabranie ze sobą z Polski albumu o porcelanie z Ćmielowa; aktualna współpraca z fabryką „Ćmielów”; otworzenie firmy i jej rozwój; 00:14:40
- Historia miłości matki i ojca; pochodzenie matki z katolickiej rodziny; pochodzenie ojca z religijnej rodziny żydowskiej; asymilacja ojca; brak zgody na ślub od rodziców z obydwu stron; sekretny ślub rodziców; zamieszkanie przy kieleckim rynku; 00:16:15
- Tożsamość ojca; dorastanie rozmówcy w polsko-żydowskim domu; 00:19:44
- Losy wojenne ojca – ucieczka z getta, ukrywanie się pod podłogą w Częstochowie, obozy; 00:21:04
- Rozważanie wyjazdu z Polski przez rodzinę rozmówcy; 00:22:25
- Podwójna polsko-żydowska tożsamość rozmówcy; wybór tożsamości żydowskiej;, poświęcenie prac artystycznych pamięci o Żydach i swojej tożsamości; 00:23:30
- Wykonanie dzieła sztuki z odłamków porcelanowych symbolizującego wymieszanie elementów historii Żydów i Polaków, dwóch tożsamości; przypisywanie twórczości artystycznej funkcji utrzymywania pamięci; 00:26:10
- Opór mieszkańców Kielc wobec poznania prawdy o pogromie kieleckim; 00:30:25
- Potrzeba artystycznej reakcji na wypieranie tematu pogromu z pamięci społecznej; większa siła oddziaływania dzieł sztuki niż opracowań naukowych; przykład instalacji „White wash”; 00:32:25
- Działania na rzecz pamięci o kieleckich Żydach i pogromie organizowane m.in. przez Stowarzyszenie im. Jana Karskiego; 00:35:25
- Postrzeganie Kielc przez Izraelczyków jako miasta przeklętego; poznanie innego spojrzenia na stosunki polsko-żydowskie w Izraelu; formacyjne znaczenie pobytu w Izraelu dla rozmówcy; 00:36:35
- Uleganie innym inspiracjom do twórczości w Nowym Jorku, a innym w Kielcach; 00:38:25
- Powrót do Kielc z nową tożsamością; przekazanie rodzeństwu wiedzy na temat żydowskiej części rodziny; milczenie na temat pochodzenia żydowskiego po wojnie domach żydowskich i polsko-żydowskich; 00:38:50
- Kontakty z rodziną, która została w Polsce, podczas emigracji; zainteresowanie sytuacją polityczną w Polsce mimo nieobecności na miejscu; 00:41:05
- Służba wojskowa w Izraelu; 00:43:10
- Zmiany w Polsce po roku 2000; poczucie przynależności do polskiego społeczeństwa z nową tożsamością; 00:44:10
- Kontynuacja historycznych związków polsko-żydowskich w działaniach rozmówcy; produkowanie ceramiki do sklepu z pamiątkami muzeum Polin; 00:46:28
- Sklep ojca z częściami samochodowymi; 00:47:50
- Poczucie przynależności do Polski; 00:48:35
- Uczucia związane z kamienicą przy ul. Planty 7/9; umieszczenie pomnika menory na ruchliwym przejściu; 00:49:02
- Synagoga; dom modlitwy; przeniesienie domu modlitwy; 00:53:10
- Wystawa o żydowskiej społeczności Kielc na rynku; 00:55:00
- Praca nad pomnikiem na cmentarzu żydowskim w Kielcach; projekt edukacyjny skierowany do dzieci polegający na wykonaniu zabawek dla zamordowanych żydowskich dzieci, i dalsza praktyka przynoszenia zabawek; 00:56:00
- Szacunek do religii żydowskiej; zainteresowanie judaizmem i kabałą; 01:01:10
- Docenienie działalności Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN; 01:03:05
Projekt dofinansowała Fundacja Konrada Adenauera
