W czasach wczesnośredniowiecznych teren gminy Boguchwała wraz z całym okręgiem rzeszowskim leżał na granicy pomiędzy Rusią Halicką, a państwem pierwszych Piastów. Krajobraz gminy był wówczas inny niż dzisiaj: "zasięg lasu był daleko większy w średniowieczu niż obecnie. Wisłok wyłaniał się z puszczy gdzieś na wysokości Piotraszówki (dziś Boguchwała)[1.1], bowiem jeszcze z 1373 roku pochodzi wiadomość, że tereny pomiędzy Piotraszówką, Niechobrzem i Czudcem były zalesione"[1.2].  

W 1340 roku na skutek wyprawy Kazimierza Wielkiego na Ruś, Boguchwała ostatecznie została przyłącza do państwa polskiego. Od końca XIV wieku na terenie gminy zbiegały się granice trzech ziem: przemyskiej, sanockiej i sandomierskiej. Graniczące w tym rejonie ze sobą wsie należały pod względem administracyjnym do odrębnych wyżej wymienionych obszarów. Rzeką graniczna była Lubcza. W tym okresie w skład ziemi przemyskiej wchodziły Zwięczyca i Racławówka leżące po północnej stronie rzeki Lubczy, natomiast Piotraszówka i Lutoryż, leżące na południowym brzegu rzeki, wchodziły w skład ziemi sanockiej. W 1375 roku utworzono diecezję przemyską, która objęła swym zasięgiem nowo powstałe województwo ruskie z ziemiami: przemyską i sanocką.

Nie zachował się dokument lokacyjny Piotraszówki. Prawdopodobnie powstała ona pomiędzy 1354 a 1373 rokiem. Pierwsza data odnosi się do lokacji Rzeszowa, druga zaś to pierwsza pisemna wzmianka o Piotraszówce – przy okazji lokacji na prawie magdeburskim Lutoryża. Dla Piotraszówki ważną postacią był wspomniany wcześniej, szlachcic Mikołaj Piotraszewski, który 19 maja 1431 r., zaświadczył przed sądem, że jego wieś wraz z sołectwem została przeniesiona na prawo magdeburskie. To on w 1461 r. ufundował kościół parafialny oraz założył szkołę parafialną. Zmarł w 1475 roku[1.3].

Z końcem XVI wieku wsie z północnej części gminy Kielanówka, Zabierzów, Zwięczyca i Boguchwała znalazły się w rękach Mikołaja Spytka Ligęzy kasztelana sandomierskiego, właściciela Rzeszowa. Za jego panowania przeżywały dość szybki rozwój gospodarczy. W 1624 r. północne rejony gminy znacznie ucierpiały w wyniku groźnego najazdu Tatarów. Spaleniu uległa wówczas m. in. Boguchwała.

W epoce saskiej rozwój gospodarczo-społeczny wiosek z terenu dzisiejszej gminy Boguchwała został zahamowany. Włączenie się Polski do wojny północnej w latach 1700 -1721 spowodowało, że działania wojenne objęły również tereny Rzeszowszczyzny. Kontrybucje, rekwizycje, pospolite rabunki wojsk szwedzkich, a także i polskich dotkliwie spustoszyły Boguchwałę.

W 1702 roku Rzeszów i okolice były okupowane przez wojska szwedzkie gen. Stenbocka, który wymierzając olbrzymie kontrybucje próbował zniszczyć majątki Lubomirskich w Rzeszowie, Głogowie, Błażowej oraz dobra ich krewniaków w Łące i Boguchwale. W rym samym roku chłopi z Boguchwały i okolicznych wsi zmuszeni zostali przez żołnierzy szwedzkich do prac fortyfikacyjnych na zamku rzeszowskim, a w 1704 r. przez żołnierzy saskich. W 1715 roku Boguchwała została spustoszona przez uczestników konfederacji tarnogrodzkiej.

W XVIII wieku Boguchwała przeżyła krótkotrwały rozkwit za sprawą działalności fundacyjnej wielkiego magnata księcia Teodora Konstantego Lubomirskiego, który w 1724 r. stał się właścicielem tzw. „państwa boguchwalskiego” (Boguchwała, Lutoryż, Zgłobień, Błędowa, Nosówka, Wola Zgłobieńska)[1.4]. Lubomirski starał się uczynić z dóbr boguchwalskich ośrodek konkurencyjny dla Rzeszowa. Wyrazem tego było uzyskanie dla wsi Boguchwała edyktem króla Augusta II Sasa praw miejskich w 1728 r. oraz wybudowanie w tym samym czasie nowego rokokowego kościoła i plebani. Książę przebudował również dawny dwór boguchwalski na wspaniały zespół barokowy, w skład którego wchodził: pałac z ogrodem, kościół, park oraz staw. Niestety ani lokacja ani planowany dynamiczny rozwój osady nie powiodły się. Władze austriackie już w 1772 r. unieważniły królewską decyzję[1.5].

W drugiej połowie XVIII w. właścicielami Boguchwały byli Starzyńscy. Z początkiem XIX wieku, dominium boguchwalskie z wsiami: Błędowa, Lutoryż, Zgłobień, Nosówka, Woła Zgłobieńska i Niechobrz zakupiła rodzina Straszewskich. Odegrała ważną rolę w życiu miasteczka – przyczyniła się do uruchomienia szkoły. W 1895 roku przez wschodnie tereny gminy Boguchwała poprowadzono linię kolejową z Rzeszowa do Jasła. W Boguchwale wybudowano wtedy stację kolejową.

Lata I wojny światowej przyniosły kolejne duże zniszczenia. Na kilka lat zamarło życie kulturalne i oświatowe. Na początku XX w. w drodze licytacji Boguchwałę zakupił inż. Zenon Suszycki - pionier szkolnictwa naftowego. Po jego śmierci majątek został przeznaczony na cele społeczne – powstała Fundacja Naukowo-Rolnicza im. Zenona i Wandy Suszyckich[1.6]. W 1914 r. inż. Klaudiusz Angerman utworzył tutaj oddział Drużyn Bartoszowych, umundurowany i uzbrojony z jego własnych środków. Coraz prężniej rozwijał się ruch ludowy, w którym aktywny udział brali chłopi z Boguchwały, Racławówki, Zarzecza, Zgłobnia, Zwięczycy, Lutoryża, Kielanówki i Niechobrza. Powstanie niepodległego państwa polskiego przyniosło falę entuzjazmu, który zaowocował m.in. oddaniem przez ostatnią właścicielkę Boguchwały, Wandę Suszycką, całego majątku dworskiego z pałacem na rzecz Akademii Umiejętności w celu „podnoszenia kultury rolnej w nowo odradzającej się Polsce", a także wybudowaniem nowych szkół w Boguchwale i Lutoryżu. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, wiosną 1939 r. inż. St. Syska rozpoczął rozruch największego zakładu przemysłowego na terenie gminy Boguchwała, wybudowanego w ramach COP - Zakładów Porcelany Elektrotechnicznej ZAPEL.

Wojska hitlerowskie zajęły Boguchwałę 6 września 1939 roku. Lata okupacji przebiegały pod znakiem terroru, przymusowych wywózek do Niemiec. Naziści skazali na całkowitą zagładę ludność żydowską zamieszkałą na terenie gminy. W 1940 r. powstała w Boguchwale organizacja pod­ziemna, której dowódcą został p. por. Józef Klimczak. W 1942 r. organizacja ta została przemianowana na 39 placówkę Armii Krajowej. 28 lipca 1944 r., w ramach akcji "Burza", partyzanci z Boguchwały wraz z oddziałem Batalionów Chłopskich z Siedlisk i Lubeni stoczyli kilkugodzinną potyczkę z Niemcami w rejonie młyna i mostu na Lubczy w Boguchwale. Zginął wówczas m. in. Józef Klimczak. Został pochowany w zbiorowej mogile żołnierzy Armii Krajowej na cmentarzu w Boguchwale.

Po wojnie stopniowo następowała rozbudowa infrastruktury rolnej, a także przemysłowej. Powstało wiele zakładów o ważnym znaczeniu nie tylko dla mieszkańców samej gminy. W 1974 r. uruchomiono Zakłady Naprawy Samochodów w Boguchwale, a w 1967 r. - Przesypownię Cementu.

Drukuj
Przypisy
  • [1.1] W XIV-XVIII wieku Boguchwałę nazywano Piotraszówką od imienia Mikołaja Piotraszewskiego, który wszedł w jej posiadanie w 1417 roku.
  • [1.2] cyt. za: Motyka Krzysztof, Boguchwała i okolice, Boguchwała 2008, s. 1
  • [1.3] Motyka Krzysztof, Boguchwała i okolice, Boguchwała 2008, s.3.
  • [1.4] Motyka Krzysztof, Boguchwała i okolice, Boguchwała 2008, s. 5
  • [1.5] Motyka Krzysztof, Boguchwała i okolice, Boguchwała 2008, s. 5
  • [1.6] Motyka Krzysztof, Boguchwała i okolice, Boguchwała 2008, s. 3.