Pierwsza wzmianka o Żydach odnosi się do 1532 r., najstarszy żydowski nagrobek jest z 1581 r. Na początku XVII w. rabinem Dubna był Jeszajahu ha Lewi Horowic. W czasie powstania Chmielnickiego w 1649 r. wszyscy Żydzi z Dubna zostali zabici. Zgodnie z legendą mogiły poległych znajdowały się koło wschodniej ściany Wielkiej Synagogi w Dubnie, istniał również zwyczaj opłakiwania ich w tym miejscu w dzień Tisza be-Aw.

Gmina żydowska przeszła wkrótce z powrotem pod opiekę władających miastem książąt Lubomirskich, którzy nadali Żydom w 1699 i 1713 r. szczególne przywileje. Na początku XVIII w. gmina była największa w powiecie łuckim; została przedstawiona w Sejmie Czterech Ziem.

Coroczne jarmarki, odbywające się w Dubnie, zmieniły miasto w znaczące centrum handlowe. W Dubnie działał jeden z najwybitniejszych kaznodziei XVIII w. Jakob ben Wolf Kranz (Magid z Dubna). W 1765 r. w Dubnie mieszkało 1923 Żydów, posiadających 170 domów. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. Dubno przeszło pod władzę Rosji.

Żydowska liczba ludności Dubna szybko wzrastała (2325 osób - w 1790 r., 6330 - w 1847 r., 7108 - w 1897 r.); podstawowym zajęciem Żydów był handel ziarnem i chmielem. W 1794 r. w Dubnie otworzono żydowską drukarnię, która przetrwała 30 lat; w 1802 r. została otwarta jeszcze jedna drukarnia.

W 1857 r. w Dubnie było 15 synagog i domów modlitewnych, 22 chedery. Od 1893 r. działała grupa Chowewej Syjon. W 1901 r. w mieście była Talmud Tora, dwie męskie szkoły żydowskie.

W czasie pierwszej wojny światowej Dubno często przechodziło z rąk do rąk, co bardzo odbiło się na żydowskiej ludności miasta. Niejednokrotnie wybuchały pogromy, z których najbardziej krwawymi były zbrodnie przeprowadzone przez zdemoralizowane oddziały armii rosyjskiej w grudniu 1917 r. oraz latem 1919 roku. W czasie pogromów zostało zabitych i rannych około 300 osób.

W latach 1921-1939 Dubno należało do Polski. Gmina żydowska stała się ważnym centrum życia społeczno-kulturalnego i działalności syjonistycznej na Wołyniu. W mieście funkcjonował Żydowski Bank Spółdzielczy, żydowski szpital, dom dziecka, dom starców, ośrodek zdrowia, żydowskie gimnazjum z nauczaniem w języku polskim, szkoły z nauczaniem w języku hebrajskim i jidysz, Talmud Tora, przedszkole.

Kiedy we wrześniu 1939 r. po umowie pomiędzy Niemcami a ZSRR, dotyczącej podziału Polski, wojska sowieckie zajęły Dubno, wszystkie żydowskie organizacje polityczne i społeczne zostały zlikwidowane, ich przywódcy aresztowani, przedsiębiorstwa i nieruchomości znacjonalizowane, instytucje dobroczynne przekazano władzom państwowym, a działalność społeczna została zabroniona.

W przeddzień okupacji niemieckiej w Dubnie mieszkało około 12 tys. Żydów. Pewna część ludności żydowskiej, na początku wojny, zdążyła się ewakuować na wschodnie rejony ZSRR.

25 czerwca 1941 r. Dubno zajęły oddziały armii niemieckiej. Od pierwszego dnia okupacji rozpoczęły się zabójstwa Żydów, w których brali udział zarówno przedstawiciele miejscowej ludności, jak i niemieccy żołnierze.

Latem 1941 r. został utworzony Judenrat. Za jego pomocą Niemcy ściągali wysokie kontrybucje od Żydów, zarówno pieniądze, jak i wyroby ze złota i srebra. Jesienią i zimą 1941 r. ponad tysiąc Żydów zostało zabitych.

4 kwietnia 1942 r. w Dubnie zostało utworzone getto. 27 maja 1942 r. niemiecka SS Einsatzgruppe wymordowała na przedmieściach miasta około 3,8 tys. Żydów. Latem 1942 r. w getcie została utworzona grupa oporu.

Jeszcze latem 1942 r. w Dubnie przeprowadzono szereg akcji likwidacyjnych. Zakończyły się one 24 października 1942 roku. Szczegółowy opis masowego mordu przedstawił podczas procesu norymberskiego młody niemiecki oficer Axel von dem Bussche.

Po wyzwoleniu miasta niewielka ilość Żydów wróciła z ukrycia i ewakuacji. Według danych ukraińskiego powszechnego spisu ludności z 2001 r., Żydzi w Dubnie już nie mieszkali[1.1].

Drukuj
Przypisy
  • [1.1] eleven.co.il|http://www.eleven.co.il/?mode=article&id=11481&query=