Góra Kalwaria jest jednym z najważniejszym miejsc na mapie pamięci polskich Żydów. Muzeum Historii Żydów Polskich, choć już niedługo zacznie funkcjonować w nowym budynku na warszawskim Muranowie, nie chce zamykać się tylko w muzealnych murach. Z myślą o popularyzacji wiedzy o żydowskiej kulturze w Górze Kalwarii została przygotowana publikacja „Pamięć w kamieniu. Ślady Żydów z Góry Kalwarii”. Jest to kompletny katalog zachowanych macew z cmentarza żydowskiego w Górze Kalwarii. Znajduje się w niej plan cmentarza oraz fotografie wszystkich nagrobków znajdujących się na kirkucie. Te opatrzone są przepisanymi hebrajskimi inskrypcjami oraz ich tłumaczeniami w języku polskim.

Książka ta to dokumentacja wielokulturowego dziedzictwa Góry Kalwarii ratująca je w ten sposób od zapomnienia. Z drugiej strony, jest to bardzo cenny materiał edukacyjny, pozwalający młodzieży poznać historię Żydów z ich miasta. Dlatego też postanowiliśmy zrealizować pilotażowy projekt edukacyjny w Górze Kalwarii inspirowany planowaną publikacją o mieście.

Projekt odbył się 28 września, gdy zaprosiliśmy uczniów na całodzienne warsztaty i spacer po mieście.

Uczestnicy, członkowie kółka historycznego w Szkole Podstawowej w Górze Kalwarii i ich starsi koledzy i koleżanki z Gimnazjum nr 2, czekali na nas w szkole.

Spotkanie rozpoczęliśmy od warsztatów, które miały na celu opowiedzenie uczniom o historii Żydów w ich miejscowości oraz przybliżenie podstawowych terminów związanych z kulturą Żydów i judaizmem. Uczniowie poznali więc takie słowa jak synagoga, bima, mykwa, kirkut, macewa, kipa, i wiele, wiele innych. Młodzi miłośnicy historii okazali się bardzo wiele już wiedzieć na temat kultury żydowskiej, a jednocześnie byli bardzo ciekawi nowych informacji.

Następnie cała nasza grupa ruszyła w stronę cmentarza żydowskiego, który znajduje się przy ulicy Kalwaryjskiej. Cmentarz został założony pod koniec XIX wieku; po dewastacji, której dokonali Niemcy, wysiłkiem pana Feliksa Karpmana, historyczne nagrobki wróciły na cmentarz. Na nekropolii znajdują się również nagrobki symboliczne, ufundowane przez bliskich ofiar Zagłady oraz już powojenne.

Niewątpliwie najciekawszym obiektem jest jednak ohel cadyka. O niezwykle ciekawej historii cmentarza opowiedział uczniom Krzysztof Bielawski, współpracownik portalu Wirtualny Sztetl. Krzysztof opowiedział też uczniom o zasadach pochówku oraz symbolice nagrobnej. Dzięki uprzejmości pana Karpmana mogliśmy także zajrzeć do ohelu cadyka.

Jednak tu spacer po Górze Kalwarii się nie kończył. Kolejnym punktem programu było odwiedzenie domu modlitwy – prywatnego domu studiów rodziny Alterów, który znajduje się obok dworu cadyka. Po drodze na miejsce minęliśmy synagogę znajdującą się na ulicy Pijarskiej 5. W domu modlitwy na uczniów czekał niezwykły gość – pan Henryk Prajs, rodowity mieszkaniec Góry Kalwarii i ocalony z Zagłady. Pan Prajs w opowiadał o swoim dzieciństwie, wspominał nauczycieli i przyjaciół. Przede wszystkim opowiadał jednak o tym, jak ważna jest akceptacja osób innych wyznań czy narodowości. Dał tym samym uczniom niezwykłą, mądrą lekcję tolerancji. A na koniec obiecał uczestnikom, że na wiosnę pójdzie z nimi na spacer po mieście i pokaże miejsca, gdzie jako chłopiec kopał piłkę z kolegami.

Projekt ten nie doszedłby do skutku bez zaangażowania wielu wspaniałych osób. Chcielibyśmy podziękować pani Aleksandrze Fedynicz-Komosie, nauczycielce historii i opiekunce szkolnego koła historycznego w Szkole Podstawowej w Górze Kalwarii, pani Renacie Przybylskiej, historyczce z Gimnazjum w Górze Kalwarii za ich energię i entuzjazm oraz panu Piotrowi Rytce za okazaną pomoc. Specjalne podziękowania chcemy przekazać panu Henrykowi Prajsowi, który znalazł czas i siły, by spotkać się z młodymi mieszkańcami Góry Kalwarii. Projekt zrealizowany przez zespół projektu Wirtualny Sztetl Muzeum Historii Żydów Polskich dzięki wsparciu Grupy TP.