Wiosną 1944 r. z inicjatywy kierownictwa zakładów Deutsche Gasrusswerke GmbH Gleiwitz utworzono w Gliwicach dwa obozy pracy przymusowej. Znajdowały się one przy ul. Pszczyńskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu produkcyjnego. Pierwszy z tych obozów był przeznaczony dla robotników przymusowych, przeważnie Polaków. Drugi obóz był dla Żydów (Judenlager). Nosił nazwę Rü Lager Degusa (Rüstenlager) Gleiwitz-Steigern lub Zwangsarbeiterlager Degusa Gleiwitz-Steigern Deutsche Gasrusswerke GmbH. W dniu 3 maja 1944 r. przekształcono go w filię obozu koncentracyjnego (KL) Auschwitz-Birkenau pod nazwą Arbeitslager (AL) Gleiwitz II.
Początkowo w obozie przebywało 261 mężczyzn i 245 kobiet. W maju 1944 r. do Gliwic dotarł transport ok. 2 tys. Żydów z Węgier. Zostali oni umieszczeni w obozach Gleiwitz I i Gleiwitz II. W czerwcu do obozu dotarła kolejna więźniów i stan obozu wzrósł do 1111 osób (740 mężczyzn i 371 kobiet). Byli to w większości Żydzi, pochodzący z Polski, Czechosłowacji, Węgier, Jugosławii, Grecji, Francji, Belgii, Holandii, Austrii i Niemiec.
Mężczyźni pracowali przy naprawie i utrzymaniu maszyn oraz rozbudowie fabryki. Natomiast kobiety pracowały w wyjątkowo ciężkich warunkach przy przeróbce antracytu, siarki i olejów na sadzę. Pracowano w szczelnych kombinezonach w zamkniętych pomieszczeniach, w których panowała temperatura 60–70 stopni Celsjusza. Więźniarki w wiadrach wynosiły oleje odpadowe o temperaturze 300 stopni Celsjusza, które wylewano do specjalnego zbiornika na terenie fabryki. Często dochodziło do wypadków i ciężkich poparzeń. Właścicielem zakładu były firmy Deutsche Gasrusswerke GmbH, Deutsche Ausrüstungswerke (DAW) i Borsig-Koks-Werke.
Komendantami obozu (Lagerführer) byli:
- SS-Oberscharführer Bernhard Becker
- SS-Oberscharführer Konrad Friedrichsen
- SS-Hauptscharführer Bernhard Rackers
W grudniu 1944 r. w obozie przebywało 740 więźniów (mężczyzn) oraz 371 więźniarek (kobiet).
18.01.1945 r. obóz został zlikwidowany, a jego więźniowie ewakuowani koleją na zachód. Mężczyzn wywieziono do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen, natomiast kobiety do KL Ravensbrück.
Po obozie zachowały się baraki, pozostałości ogrodzenia i bunkry. Po wojnie był to teren Zakładów Chemicznych „Carbochem”. Na terenie obozu, z inicjatywy Fundacji Rodziny Nissenbaumów, ustawiono pomnik z napisem w języku polskim: "Na tym terenie w latach drugiej wojny światowej istniał hitlerowski obóz – filia obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau. Pamięci ofiar nazizmu".
Bibliografia:
- Gleiwitz II, [w:] Tiergartenstrasse 4 Association [online], http://tiergartenstrasse4.org/Gleiwitz_II.html [dostęp: 03.05.2014].
- Strzelecka I., Gleiwitz II, [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Getthos, 1933–1945, t. 1, Bloomington 2009, ss. 243–244.
- Tracz B., Gliwice na trasie marszu śmierci, [w:] Żydzi Gliwiccy, red. B. Kubit, Gliwice 2006, ss. 259–260.
