Historia społeczności

Pierwsza wzmianka o Żydach w Inowłodzu pochodzi z 1537 roku. Wczesna społeczność zanikła prawdopodobnie po wojnach polsko-szwedzkich, a potem odrodziła się, już w oparciu o nowych osadników.

Tutejsi Żydzi długo podlegali kahałowi w Ujeździe. W 1820 r. powstała niezależna gmina żydowska z murowaną synagogą i cmentarzem. W 1827 r. Rada Administracyjna wyznaczyła rewir do osiedlania się dla ludności żydowskiej. Znajdował się on na nisko położonych terenach blisko rzeki Pilicy. Był to jednak obszar zalewowy, który dość często ulegał zniszczeniom powodziowym. Dlatego też w latach 30. XIX w. obszar osiedlania się przekazany społeczności żydowskiej w Inowłodziu poszerzono o północną część inowłodzkiego rynku oraz ulicę Mostową.

W 1858 r. mieszkało tu 35 rodzin żydowskich. Jedną z najważniejszych postaci tutejszej społeczności w tym okresie był Abraham Rosenberg, przez blisko 30 lat uważany za przywódcę miejscowych Żydów. Już od początku XIX w. w miasteczku działało schronisko dla ubogich. Zostało ono, podobnie jak i synagoga, wyremontowane w 1858 roku.

Niewielka społeczność Inowłodza bardzo długo nie miała własnego rabina. Funkcję duchownych pełnili najczęściej sędziowie (dajanim). Byli to przed 1827 r. Dawid Peperkorn, rodem z Białej Rawskiej, a po jego śmierci Szymon Lajb Frumer, urodzony w Inowłodzu. Od lat 30. XIX w., aż do 1848 r. funkcję sędziego pełnił Abraham Michael Lewi z Pińczowa; w ostatnich latach życia zaczęto używać wobec niego tytułu rabina. Odtąd w Inowłodzu mieliśmy już tylko rabinów: Josef Jungbach z Opoczna (1848–1860), Nachum Rozenblum (1860–1908), Icchak Meir Kanal (1908–1910), Jecheskel Halsztok (1910–1920). Ostatnim był A. I. Gingold, pełniący posługę aż do drugiej wojny światowej.

Pod koniec XIX w. Inowłódz stał się modną osadą letniskową, głównie dla Żydów z Tomaszowa, Łodzi i Warszawy.

W okresie międzywojennym w 1921 r. w Inowłodzu żyło 408 Żydów. Ich zajęcia wiązały się zarówno z obsługą nadal modnego letniska, jak i zaopatrzeniem ludności okolicznych wsi w odzież, zakupowaną u hurtowników w Łodzi i Tomaszowie Mazowieckim. Nadto działało też wielu miejscowych krawców.

Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 r. Inowłódz został zajęty przez wojska niemieckie. W miasteczku było wówczas 426 Żydów. W maju 1941 r. było tu jeszcze 130 osób, przybyłych z innych miejscowości. Jesienią 1941 r. Niemcy założyli w Inowłodzu getto, które zlikwidowali w sierpniu 1942 r. W kwietniu 1942 r. było w nim 545 Żydów, w tym 172 uchodźców. Ostatecznie, ponad 600 Żydów przewieziono do getta w Tomaszowie Mazowieckim.

Po zakończeniu działań wojennych do Inowłodza powróciło dwóch Żydów. Pierwszy z nich postanowił sprzedać wszystkie swoje przedwojenne nieruchomości. Natomiast drugi otrzymał pracę w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa w Łodzi i tam też się przeniósł.