Osada Kęty została założona ok. 1200 roku. Pierwsze historyczne wzmianki pochodzą z 1238 r. – jest to potwierdzenie nadania wsi Kanthi klasztorowi benedyktyńskiemu w Staniątkach. W 1260 r. klasztor przekazał wieś Kęty wraz z Czeladzią księciu Władysławowi Opolskiemu. W 1277 r. Kęty otrzymały prawa miejskie na prawie lwóweckim. Równocześnie książę Władysław nadał szereg przywilejów wójtowi i mieszczanom. Gdy w 1281 r. zmarł Władysław Opolski, jego włości podzielili między siebie jego trzej synowie. Kęty wraz z ziemią oświęcimską znalazły się pod rządami Mieszka I, księcia cieszyńskiego. W 1317 r. powstało niezależne księstwo oświęcimskie rządzone przez księcia Władysława. Dziesięć lat później kolejny książę oświęcimski, Jan Scholastyk, złożył hołd lenny królowi czeskiemu, Janowi Luksemburskiemu.

W 1340 r. Kęty były już miastem liczącym trzystu mieszkańców. W 1368 r. Kazimierz Wielki nadał kupcom kęckim tzw. statuty solne, czyli prawo dostarczania soli w cetnarach. W 1391 r. miasto otrzymało bardziej korzystne prawa miejskie magdeburskie. Oznaczało to lokowanie miasta na większym obszarze, wytyczenie rynku i ulic na planie charakterystycznej szachownicy. Mieszczan zwolniono z myta od przewożonych towarów. Założono komorę celną.

Z 1446 r. pochodzi pierwsza wzmianka o szkole, natomiast kilka lat później miasto nawiedziła zaraza, powodując częściowe wyludnienie i zubożenie mieszkańców. W 1457 r. książę oświęcimski Janusz sprzedał Kęty wraz z Oświęcimiem królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Cena wyniosła 50 tysięcy grzywien praskich. Tym samym Kęty stały się miastem królewskim.

W pierwszej dekadzie XVI w. doszło do zaostrzenia konfliktu z odwiecznym konkurentem Kęt, Oświęcimiem, na tle handlu solą. Skłócone miasta odwołały się do króla Zygmunta Starego, który wydał wyrok na korzyść Kęt. W 1519 r. ten sam monarcha ustanowił w mieście trzeci jarmark. Miał on przypadać na św. Katarzynę, 25 listopada. Poprzednie starsze, przy okazji potwierdzone, przypadały 13 lipca - w św. Małgorzaty oraz 14 września, w święto Podwyższenia Krzyża. Zatwierdził prawo do cotygodniowego targu i zwolnił przyjeżdżających do miasta z cła mostowego oraz innych opłat. Ustanowił także urząd burmistrza, powoływanego na sześć lat. W 1529 r. Kęty posiadały ratusz przy rynku, liczyły około 1 tys. mieszkańców, a w mieście stało 68 domów. 25 lutego 1564 r. przywilej inkorporacyjny ostatecznie wcielił do Korony Polskiej księstwo oświęcimskie, a Królewskie Miasto Kęty przyjęło prawa i obyczaje polskie. W 1565 r., kontynuując działania ojca, król Zygmunt August nadał miastu przywilej pozwalający na coroczny zakup 80 bałwanów soli.

W 1581 r. doszło do kolejnego konfliktu na tym tle z Oświęcimiem. Tym razem werdykt, znów na korzyść Kęt, wydał Stefan Batory. W mieście, oprócz handlu, doskonale rozwijało się rzemiosło. Funkcjonowało tu więcej warsztatów niż w okolicznych miastach, było ich bowiem 130, podczas gdy w Oświęcimiu – 74, w Wadowicach – 47, a w Zatorze – 60. Najliczniej reprezentowani byli: szewcy, garncarze, rzeźnicy, sukiennicy, piekarze, kowale, krawcy, bednarze, kuśnierze i piwowarzy.

W 1585 r. miasto po raz drugi nawiedziła zaraza, która zbierała swoje żniwo przez pół roku, od lipca aż do Bożego Narodzenia. Po niej nastąpił głód. W 1609 r. doszło do tzw. wojny kęckiej, toczonej przez starostów: Komorowskiego z Oświęcimia i Podlaskiego z Zatora. Przedmiotem sporu było kilka wsi na granicy Żywiecczyzny, które Komorowski, nie szanujący prawa hulaka i awanturnik, chciał zabrać dla siebie. 10 listopada 1609 r. doszło pod Kętami do bitwy, wygranej przez starostę zatorskiego. Pokonany Komorowski stracił 80 ludzi.

W XVI–XVII w. istniał tutaj znaczący ośrodek sukiennictwa oraz silny ośrodek kalwinizmu. W 1652 r. tereny te po raz kolejny nawiedziła dżuma, powodując wyludnienie miasta. W 1655 r. miasto złupiły wojska szwedzkie, a w 1657 r. wielki pożar zniszczył domy przy Rynku oraz kościół parafialny. Wszystkie te nieszczęścia spowodowały znaczne zmniejszenie liczby mieszkańców Kęt. W 1683 r. przez miasto przeszła część wojsk króla Jana III Sobieskiego, ciągnących z odsieczą na Wiedeń. Do 1685 r. później udało się odbudować kościół parafialny. Zachowano niezniszczone, gotyckie prezbiterium z XIV w., ale resztę kościoła wzniesiono w zgodnym z duchem epoki stylu barokowym.

Na początku XVIII w. Kęty spotkała kolejna seria nieszczęść. W 1707 r., podczas walk o tron między stronnictwami Augusta II Sasa oraz Stanisława Leszczyńskiego, miasto zostało splądrowane przez wojska rosyjskie. W 1708 r. tereny te znów nawiedziła zaraza, a w 1712 r. w mieście i okolicy wszystkie lasy, trawy, zboża oraz inne uprawy zostały zniszczone przez szarańczę. W 1716 r. przez Kęty i okolicę przeszły, paląc i rabując, wojska saskie. W 1768 r. na sejmiku w Kętach szlachta księstw oświęcimskiego i zatorskiego zgłosiła akces do konfederacji barskiej, wskutek czego w następnych latach 1768–1770 miasto było kilkakrotnie zajmowane przez wojska rosyjskie.

Od 1772 r. znajdowały się w zaborze austriackim. W latach 1785–1786 odnotowano tutaj trzy trzęsienia ziemi. W 1793 r. cesarz austriacki Franciszek II nadał Kętom status miasta municypalnego. Zatwierdził wówczas nowy herb miasta, używany do dziś. W 1797 r. w wielkim pożarze spłonęła prawie cała zabudowa miejska. Po tej katastrofie władze austriackie zakazały budowania domów drewnianych. W 1813 r. z kolei zniszczyła zabudowę wielka powódź. Soła przerwała tamy i zmieniła koryto. Potopiły się zwierzęta hodowlane, pogniły zasiewy. Po rynku pływano tratwami, woda podmyła budynek ratusza.

Decyzją Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r., Kęty zostały włączone do Cesarstwa Austriackiego. Język niemiecki stał się urzędowym. W 1831 r. wycofująca się brygada gen. Różyckiego przywlekła epidemię cholery. Władze austriackie zarządziły obowiązkową kwarantannę na linii Gór Kęckich, która obowiązywała wszystkich podróżnych. Kęty stały się miastem zamkniętym. Badając dzieje Kęt, można odnieść wrażenie, że wszelkie epidemie szczególnie upodobały sobie to miasto, bowiem w latach 1844–1846 nawiedził je tyfus, zwany wówczas zarazą ziemniaczaną; zmarło aż 700 osób, nastąpił głód i rozruchy. Z kolei rabacja galicyjska, która nastąpiła tuż po epidemii (1846–1848) nie przybrała w okolicy tak groźnej formy jak się spodziewano. Jedyny raz w historii Kęt wytoczono wówczas miejskie armatki na drogę wiodącą ku Nowej Wsi, z której to strony – jak się spodziewano – mieli nadejść rebelianci z Osieka. Ale nie było potrzeby ich użycia.

W 1851 r. miasto odwiedził cesarz Franciszek Józef I. Po uzyskaniu przez Galicję autonomii do szkół, urzędów i sądów wrócił język polski. Od 1867 r. Kęty wraz z Oświęcimiem i Białą weszły w skład starostwa bialskiego. W tym samym roku powstała w nich jedyna w ówczesnej Galicji polska Fabryka Wyrobów Wełnianych F. i E. Zajączka i K. Lankosza. Produkowano w niej sukna. W 1874 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna. Jej wyposażenie stanowiły sikawki, doczepiane do zaprzęgu konnego, a sygnałem na alarm były dzwon kościelny i syrena fabryczna. W 1876 r. zakupiono dla straży 6 beczek w celu dostarczania wody do sikawek. W 1888 r. otwarto połączenie kolejowe z Białą Krakowską (dziś Bielsko-Biała).

Podczas I wojny światowej, w dniu 24 stycznia 1915 r. w Kętach zatrzymała się I Brygada Legionów Polskich, dowodzona przez Józefa Piłsudskiego. Brygada przeszła tutaj reorganizację, a następnie 28 lutego 1915 r. ruszyła w stronę centralnej Polski. W 1918 r. Kęty zostały włączone w granice państwa polskiego. Okres międzywojenny był czasem szybkiego rozwoju miasta.

Podczas II wojny światowej, 4 września 1939 r. Kęty zostały zajęte przez wojska niemieckie. Miasto zostało włączone do III Rzeszy. W dniu 28 czerwca 1945 r. Kęty zajęły wojska radzieckie. Wycofujący się Niemcy wysadzili most na Sole.

W Kętach urodził się jeden z najbardziej znanych polskich świętych, profesor Akademii Krakowskiej, Jan Kanty; Ambroży Grabowski, autor pierwszego przewodnika turystycznego po Krakowie; Eugeniusz Arnold Janota, jeden z założycieli Towarzystwa Tatrzańskiego; Stanisław Krzyżanowski, twórca Archiwum Miasta Krakowa i Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa oraz Antoni Hawełka, założyciel jednej z najbardziej znanych krakowskich restauracji, istniejącej do dziś przy Rynku Głównym.

Od 1999 r. miasto należy do powiatu oświęcimskiego województwa małopolskiego.

Bibliografia:

• Droździk K., Z dziejów Kęt, Kraków 1979.