Przełom czerwca i lipca 1569 r. przyniósł jeden z najważniejszych momentów w dziejach naszego kraju. Na sejmie walnym w Lublinie, po długich debatach zawarto wówczas porozumienie pomiędzy stanami Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, tworzące stały związek pomiędzy oboma państwami. Odtąd wiązała je nie tylko osoba władcy, ale unia realna – zaprzysiężono, że „Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie jest jedno nierozdzielne i nieróżne ciało, ale także nieróżna ale jedna spólna Rzeczpospolita, która się z obu państw i narodów w jeden lud zniosła i spoiła”.

Przyjęcie unii nastąpiło 28 czerwca, podpisanie – 1 lipca, a ostateczna ratyfikacja przez króla 4 lipca 1569 roku. W ten piątkowy dzień, który upłynął pod znakiem rzęsistego deszczu, narodziła się Rzeczpospolita Obojga Narodów ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną – dzieło życia króla Zygmunta Augusta, które miało przetrwać przez następne niemal ćwierć tysiąclecia.

Rzeczpospolita Obojga Narodów była potężnym, ale zróżnicowanym etnicznie i religijnie państwem. Znalazło się w nim miejsce dla Żydów, których liczebność rosła, a kultura kwitła. Nastał ich złoty wiek, przypadający na XVI i pierwszą połowę XVII wieku. Okres doczekał się bezprecedensowej nazwy – Paradisus Iudaeorum, czyli „żydowskiego raju”.

W Rzeczypospolitej Żydzi cieszyli się szeroką autonomią; mieli własne samorządy, w tym unikatowy na skalę europejską Sejm Czterech Ziem. W przeciwieństwie do innych krajów, nie zaznali masowych prześladowań na tle religijnym. Przeciwnie – mogli rozwijać swoją naukę, drukować książki, nawet debatować z chrześcijańskimi intelektualistami. To właśnie w tym czasie żyli i tworzyli wybitni znawcy żydowskiego prawa religijnego – na krakowskim Kazimierzu, w samym sercu wpływowej gminy żydowskiej, słynny rabin i myśliciel Mojżesz Isserles zwany Remu napisał dzieło Mapa będące zbiorem obyczajów i nakazów religijnych przeznaczonych dla Żydów aszkenazyjskich.

Druga połowa XVI w. przyniosła dla Żydów jeszcze jedną zmianę: zachęcani przez szlachtę, zaczęli oni osiedlać się w latyfundiach – wielkich majątkach magnackich na wschodzie kraju, na tzw. Kresach. Podejmowali się nowych dla siebie zajęć: dzierżawy karczem, młynów i browarów, handlu zbożem, spędu bydła. To osadnictwo na wschodzie dało początek przebogatej kulturze Żydów na terenie obecnej Litwy, Białorusi i Ukrainy.

Wszystkich, którzy chcą rocznicowo zajrzeć do świata po Unii Lubelskiej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN zaprasza do jednej z galerii wystawy stałej Paradisus Iudaeorum. W blasku wielkiej mapy, ukazującej gęsty gwiazdozbiór sztetli na rozległych przestrzeniach Rzeczpospolitej, można obejrzeć m. in. interaktywny model Krakowa i Kazimierza, odwiedzić Wirtualną Bibliotekę z arcydziełami piśmiennictwa hebrajskiego i jidysz tamtych czasów, przekonać się jak wyglądała prawdziwa tolerancja religijna w dobie „żydowskiego raju”. Zapraszamy!