Dzisiejsze miasto Myszyniec powstało z połączenia dwóch osad, powstałych na terenie puszczy Zielonej, zwanej dawniej Zagajnicą. Mieszkający w niej Kurpie zajmowali się smolarstwem, bartnictem, rudnictwem i myślistwem. Nigdy nie byli objęci pańszczyzną.

W XVII w. w puszczy osiedlili się jezuici. Ich obecność miała chronić tutejszą ludność przed wpływami protestantyzmu, przenikającymi z Prus. W 1654 r. otrzymali oni przywilej na założenie kaplicy i osady misyjnej, którą nazwano Misją Myszyniecką. Dzięki kolejnym przywilejom w osadzie powstała szkoła, karczma i browar. Odbywały się targi i jarmarki. Mimo puszczańskiego położenia miasteczka nie ominęły wojny i powstania toczące się w Rzeczpospolitej i w czasach zaborów. W 1708 r. mieszkańcy Myszyńca bronili się przed wojskami króla szwedzkiego Karola XII.

Na początku XVIII w. przy misji wyrosła nowa osada założona przez starostów ostrołęckich. Nazywano ją Martunowem albo Nowym Myszyńcem. Obie osady rywalizowały, co doprowadziło w do zbrojnego wystąpienia mieszkańców Nowego Myszyńca przeciw jezuitom. Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 r. misję zamieniono na probostwo. W 1789 r. w Nowym Myszyńcu mieszkało 23 rolników i 23 rzemieślników: 8 piekarzy, 8 garncarzy, 5 szewców i 2 garbarzy. W 1791 r. później miejscowość otrzymała prawa miejskie, a obie osady zostały połączone[1.1].

Po rozbiorach Polski Myszyniec znalazł się w zaborze rosyjskim. W 1808 r. Myszyniec liczył 1078 mieszkańców, w 1820 r. – 1215, w tym 291 Żydów. W miasteczku była garbarnia, browar, 3 młyny i rzeźnia. Wytwarzano tu także cenione przez kupców płótno oraz wszelkiego rodzaju wyroby bursztynowe. Bursztyn był na tych terenach wszechobecnym surowcem – znajdowano go w rzekach, wykopywano z gruntu. Kurpie szybko nauczyli się, jak lokalizować jego złoża i jak go obrabiać. Rząd carski stopniowo odbierał miastu przywileje, ludność zubożała, wielu wyjechało za granicę w poszukiwaniu zarobku. W 1863 r. miejscowi Kurpie wzięli udział w walkach powstańczych pod dowództwem Z. Padlewskiego. Ostatecznie w 1869 r. Myszyniec utracił prawa miejskie.

W okresie międzywojennym Myszyniec nadal miał status wsi, a mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa oraz w mniejszym zakresie z drobnego handlu i rzemiosła. Od 1915 r. posiadał połączenie kolejowe w postaci linii wąskotorowych wiodących do Łomży, Ostrołęki i Kolna.

Druga wojna światowa przyniosła zagładę tutejszej społeczności żydowskiej. W 1940 r. okupant niemiecki połączył tutejszą sieć kolejek wąskotorowych z linią do Pup (ob. Spychowo). Jednak w 1973 r. cała sieć została rozebrana.

W 1993 r. Myszyniec odzyskał status miasta. Jak przez wieki, tak i teraz uważany jest za kulturalną stolicę Kurpiowszczyzny. Od 1999 r. przynależy do powiatu ostrołęckiego w województwie mazowieckim.

Bibliografia

• Myszeniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6: Malczyce–Netreba, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1885, s. 839.
• Myszyniec, [w:] Miasta polskie w tysiącleciu, red. S. Andrzejewski i in., t. 2, Wrocław 1967, ss. 487–488.