Historia społeczności

Pierwsi przedstawiciele ludności żydowskiej osiedlili się w Myszyńcu w XVIII w. — w 1774 r. w tutejszej parafii mieszkało 23 Żydów (0,5% ogółu ludności), w 43 lata później już 310 (3,1%). W 1827 r. w samym mieście żyło 364 osób pochodzenia żydowskiego. W połowie XIX w. istniała tu już dobrze zorganizowana społeczność żydowska, a jej członkowie przez pewien czas uczęszczali do synagogi w Ostrołęce. Własną bóżnicę zbudowali w 1855 roku. Gmina liczyła w tym czasie 120 rodzin (741 osób), zatrudniała podrabina, kantora i szkolnika. W mieście działała mykwa i szkoła. Społeczność żydowska Myszyńca miała też swój cmentarz. Działał tu także sztibł. Myszynieccy chasydzi mieli osobny sztibł, mieszczący się w domku podarowanym im przez Reuwena Kriegera.

W latach międzywojennych myszynieccy Żydzi utrzymywali się głównie z rzemiosła i handlu. Pod koniec lat 20. w mieście pracowało 20 żydowskich szewców; w 1931 r. 7 z 9 tutejszych piekarni należała do Żydów. Wiadomo też, że w mieście działał żydowski sklep z maszynami do szycia. Chaim Ipeles, Mosze Papurza, Icchak z Lejzorków, Eli „Pemp”, Czombe i „Derszyl“ zarabiali jako woźnice. Awraham Lejb Alterman, Gedaljahu Tikolsker, Mosze Josel Krieger, Hersz Ber Laska i Szlomo Laska mieli w Myszyńcu młyn parowy.

Dzieci uczyły się w chederach prowadzonych m.in. przez Szmuela Rafael Icel i Mosze Galina. Kobiety mogły uczyć się w szkole Bejt Jaakow.Chłopcy studiowali w tutejszej jesziwie.

W Myszyńcu działał fundusz charytatywny prowadzony przez Moszego Lejba Bluma. Chorymi opiekowało się bractwo dobroczynne Linat ha-Cedek. Kto chciał wesprzeć osadnictwo żydowskie w Palestynie, mógł wnieść wpłatę na fundusz Keren Kajemet le-Israel, którego lokalnym przedstawicielem był Zeew Jerushalmi (Jeruzalimski).

Funkcję rabina w Myszyńcu pełnił Jehuda Lejb Analik (lub Anolik), znawca Tory i człowiek bardzo ortodoksyjny, przeciwny wszelkim odstępstwom od zasad religijnych i zwalczającym wszystko, co jego zdaniem mogło do nich prowadzić: teatr, nieskromny ubiór, niewłaściwe książki. Plotka głosiła, że spalił książki zgromadzone przez Iczego Blumsztejna w pierwszej myszynieckiej bibliotece, gdyż uznał, że ich treść jest dla religijnego Żyda nie do przyjęcia. Był też jednak człowiekiem wyczulonym na potrzeby innych i gotowym do pomocy. Nie pobierał opłat sądowych od ubogich. Jeśli w sporze z ubogim uczestniczył człowiek zamożny, także i jego zwalniał z płatności, by jednostronnym gestem nie zawstydzać biednego. Z jego inicjatywy powstała w Myszyńcu jesziwa, gdzie studiowało kilkudziesięciu chłopców z miasta i okolicy. Rabin Analik i podrabin Berek Jabłonowicz należeli do lokalnej komórki Agudat Israel, której w latach 20. XX w. byli szczególnie aktywnymi członkami. W Agudzie prócz rabina i podrabina działali też Mosze Galina i Eli Lerman.

Zeew Jeruzalimski, właściciel niewielkiej fabryki oleju, był założycielem i szefem lokalnego oddziału Organizacji Syjonistów-Ortodoksów „Mizrachi”, mocno zaangażowanym w działania partii. Innym ważnym działaczem był Fajwel Beckerman, nauczyciel hebrajskiego. Organizacja miała także młodzieżówkę, He-Chaluc ha-Mizrachi, kierowaną przez Moszego Blumsztejna i Szaloma Marcusa.

Za sprawą Icchaka Blumsztejna powstała w Myszyńcu komórka Syjonistów Ogólnych, której członkami zostali m.in. Netta Kramer, Berel Ulert, Mosze Perec, Bercie Werman. Jechiel Alterman, Jakow Perec, Szymon Kac, Y. L. Zyman zorganizowali lokalny oddział Poalej Syjon. W mieście działała też grupa związana z Poalej Syjon-Lewicą, której przewodził Fiszel Tobjasz. Myszyniecka młodzież żydowska o sympatiach syjonistycznach działała w komórkach He-Chaluc i He-Chaluc ha-Cair. Działaczami tych ruchów byli m.in. Zelig Baruch Kramer, Jakow Perec, Azriel Elichowski, Dawid Perec, Mosze Bergman, Dina Laska-Technay.

Działacze syjonistyczni zorganizowali w mieście biblioteki, powołali także lokalne kółko dramatyczne. Jego dyrektorem był Icchak Gerber, a występowali: Baruch Kramer, Mosze Perec, Szejna Alterman, Jakow Perec, Frida Krieger, Rajchela Weisman. W mieście odbywały się także występy wędrownych zespołów teatralnych.

O relacjach społecznych w Myszyńcu tak napisali w Book of Kehilat Ostrolenka Tikolsker i Blumsztejn: „Myszyniec był miastem jedności — «jeden za wszystkich, wszyscy za jednego», jak pokazuje następująca historia. Kiedyś Icchak Eli przyprowadził z Chorzel (35 km od Myszyńca) wóz załadowany mąką, którą chciał sprzedać w Myszyńcu. Sprzedaż szła niemrawo i woźnica, rolnik z pobliskiego miasteczka, stracił cierpliwość i zaczął zrzucać worki z wozu na środku ulicy. Icchak Eli był bezradny. Zobaczyli to mieszkańcy miasta. W jednej chwili mężczyźni i kobiety, duzi i mali, zebrali się i ruszyli na goja, wyprzęgli konia od jego wozu i zabrali mu lejce – aż w końcu chłop zaczął prosić o litość i obiecał zachowywać się właściwie w przyszłości. Incydent ten wywołał poruszenie w mieście i tylko umocnił jedność mieszkańców”.

W tym samym źródle można znaleźć ciekawą uwagę na temat języka myszynieckich Żydów: otóż mimo że administracyjnie Myszyniec związany był z Ostrołęką, to sposób wymowy tutejszych starozakonnych był bliższy temu, jaki można było usłyszeć w Łomży: „git“ zamiast „gut“, „je“ zamiast „jo”, „azej” zamiast „azoj”. Autorzy upatrują w tym wpływu polskich dialektów z okolicy.

Wielu Żydów z Myszyńca zostało zamordowanych zaraz na początku II wojny światowej. Pozostałych Niemcy deportowali do gett w innych miejscowościach.

Bibliografia

Blumsztejn M., My Town [online] https://www.jewishgen.org/yizkor/ostrolenka1/ost308.html [dostęp: 08.03.2021].

Mironczuk J., Społeczność żydowska w okręgu bóźniczym w Ostrołęce do okresu powstania styczniowego, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego" z.21 (2007), ss. 43–73.

Myszyniec, [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, red. Spector S., Wigoder G., t. 2: K–Sered, New York 2001, s. 864.