Pierwsza wzmianka na temat Markuszowa pochodzi z 1317 r. Wtedy to książę Władysław Łokietek na prośbę Dzierżka – kanonika krakowskiego – przeniósł Markuszów z prawa polskiego na prawo średzkie. Lokacja miała miejsce 13 listopada 1317 r. w Krakowie.

Początkowo miasto nazywano Markuszowicami. W 1330 r. Markuszów został przeniesiony na prawo magdeburskie. Miasto było we władaniu rodziny Markuszowskich – gałęzi rodu Firlejów – do 1521 r. Następnie przeszło na własność głównej linii Firlejów.

Od początku swojego istnienia musiał konkurować z niedaleko położonymi Kurowem oraz Lublinem. Z tego też powodu rozwój miasta był znacznie ograniczony. Jego rola sprowadzała się głównie do stacji postojowej na szlaku handlowym z Mazowsza do wschodnich rejonów Rzeczypospolitej. Po śmierci Piotra Firleja w 1557 r. Markuszów przypadł w udziale Andrzejowi Firlejowi a w 1589 r. – Janowi Firlejowi. W drugiej połowie XV w. żyło tu ok. 600 mieszkańców. W tym okresie miasto stało się silnym ośrodkiem kalwinizmu.

W 1608 r. w miasteczku wzniesiono murowany kościół pw. św. Ducha oraz szpital (przytułek).

W drugiej połowie XVII w. Markuszów został zniszczony i splądrowany najpierw przez Kozaków pod wodzą Bogdana Chmielnickiego, a następnie przez Szwedów. W efekcie siedemnastowiecznych wojen liczba mieszkańców Markuszowa spadła do 350 osób.

W 1667 r. zmarł ostatni właściciel miasta wywodzący się z rodu Firlejów. Kolejnym właścicielem został Jan III Sobieski – jeszcze przed koronacją na króla. Po koronacji, Sobieskiemu w dalszym ciągu zależało na rozwoju miasta. 25 lutego 1686 r. król potwierdził dotychczasowe prawa miejskie Markuszowa oraz nadał mu nowe przywileje, m.in. pozwolenie na utworzenie cechów rzemieślniczych – tkackiego, szewskiego i krawieckiego. Dwa lata później w mieście wybuchł duży pożar, który poczynił wielkie straty. Dlatego też król zwolnił Markuszów z wszelkich opłat i powinności na 8 lat.

W drugiej połowie XVIII w. Markuszów został wykupiony przez Kajetana Hryniewieckiego herbu Ogończyk. Nowy właściciel nadał miastu w 1765 r. nowe przywileje. Za jego czasów Markuszów przeżywał intensywną rozbudowę. Po Hryniewieckich właścicielami dóbr byli Tarnowscy i Zbyszewscy.  

W 1795 r. Markuszów znalazł się w zaborze austriackim, w 1809 r. – w Księstwie Warszawskim, od 1815 r. zaś – w Królestwie Polskim. W 1797 r. liczył 495 mieszkańców. W 1822 r. liczba mieszkańców spadła do 525 osób.

Podczas powstania styczniowego, w 1863 r., w okolicy Markuszowa miały miejsce potyczki powstańców polskich z wojskami rosyjskimi. W 1869 r. Markuszów utracił prawa miejskie.

Pod koniec XIX w. w miejscowości, będącej siedzibą urzędu gminy i sądu gminnego znajdowały się: murowany kościół parafialny oraz drugi – filialny, synagoga, przytułek dla starców i kalek, szkoła początkowa, stacja pocztowa i kasa wkładowo-zaliczkowa. Działała tu fabryka maszyn rolniczych, a w gminie – wiatrak i dwa młyny wodne. Ostatnimi właścicielami dóbr (do parcelacji w 1938 r.) byli Broniewscy.

Przed wybuchem II wojny światowej Markuszów liczył ok. 3 tys. mieszkańców. Po II wojnie światowej liczba mieszkańców spadła do 988 osób. Markuszów został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej przez wojska radzieckie 23 lipca 1944 r.

Bibliografia

• Markuszew [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1885, t. VI, s. 133
• S. Łowczak, Burzliwa historia Markuszowa, Markuszów 2001, s. 6.
• S. Warchoł, Nazwy miast Lubelszczyny, Lublin 1964, s. 134.