Dzieje Żydów w Malborku rozpoczęły się dopiero po 1810 r., być może w 1815 roku. Osiedliło się tam wówczas kilka żydowskich rodzin, które wkrótce utworzyły gminę. W 1819 r. powstał cmentarz, a w 1830 r. – pierwsza synagoga.

Największy rozkwit społeczności malborskiej przypadł na trzecią ćwierć XIX wieku. Dobrze obrazują to liczby: w 1816 r. w mieście było 50 osób pochodzenia żydowskiego, a w 1846 r. – już 151. W 1867 r. gmina liczyła 317 członków, którzy stanowili ok. 4% wszystkich mieszkańców miasta. Od 1864 r. Żydzi mieli swego reprezentanta w radzie miejskiej, który w 1886 r. został nawet jej przewodniczącym. W 1871 r. liczba Żydów w Malborku wzrosła do 337, ale już w 1880 r. zmniejszyła się do 306.

W latach 1897–1898 wystawiono nową synagogę, położoną przy ówczesnej Schulgasse (ul. Szkolna). Poświęcono ją uroczyście 30 sierpnia 1898 r.; w uroczystości wzięli udział rabini Blumenthal z Gdańska oraz Silberstein z Elbląga. Bóżnica ta została spalona podczas nocy kryształowej w listopadzie 1938 roku. Na początku XX w. powstało biuro Związku Gmin Prus Wschodnich, zajmujące się opieką nad żydowskimi emigrantami z Europy Wschodniej. W 1912 r. w Malborku urodził się Heinz Galinski – późniejszy prezydent Centralnej Rady Żydów w Niemczech.

W kolejnych latach gmina topniała, licząc 180 członków ok. 1895 r., 170 – w 1932 r. (0,3% mieszkańców), 60 – w czerwcu 1938 r. oraz 33 w maju 1939 roku. W 1932 r. 30 osób płaciło składkę. Zarząd gminy tworzyli: Ä. Flatauer (zam. Langgasse), Löwenstein, Alexander; istniały wydziały administracyjny na czele z Wilhelmem Reichem oraz oświatowy z Gustavem Sternem. Funkcje nauczyciela i kantora pełnił Max Gruschka (zam. Niedere Lauben 26). W 1930 r. budżet gminy wynosił 10,5 tys. RM. Do jej majątku należały m.in. synagoga i cmentarz. Nauczanie religii obejmowało 18 dzieci.

Przejęcie władzy przez nazistów w Niemczech przyczyniło się do nasilenia i tak już widocznej w powyższych danych emigracji ludności żydowskiej z Malborka. Nadto doszło do aktów antysemityzmu. W 1938 r., podczas nocy kryształowej (9 na 10 listopada) spłonęła synagoga. W 1940 r. w mieście nie mieszkał już żaden Żyd.

Bibliografia

• Alicke K-D., Lexikon der jüdischen Gemeinden im deutschen Sprachraum, Muenchen 2008.
• Führer durch die jüdische Gemeindeverwaltung und Wohlfahrtspflege in Deutschland: 1932–1933, Berlin 1933, s. 30.
• Marienburg, [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, t. II, red. Spector, G. Wigoder, New York 2001, s. 794.