Pierwsze wzmianki na temat ludności żydowskiej w Ozorkowie pochodzą z końca XVIII wieku. Migracja Żydów do miasta związana była z rozwijającym się przemysłem sukienniczym, m. in. z powstaniem przędzalni wełny i bawełny, a następnie fabryki tkanin bawełnianych rodziny Schlösserow. W 1830 r. powstały zakłady włókiennicze Abrahama Liwracha. Rosnąca liczba robotników fabrycznych wpływała na rozwój żydowskiego rzemiosła i handlu. W 1819 r. powstała samodzielna gmina. W 1897 r. w mieście było już 5837 Żydów, stanowiąc 50% ogółu mieszkańców[1.1].

W 1921 r. w Ozorkowie mieszkało 4949 Żydów. Przedstawiciele społeczności żydowskiej posiadali 3 mandaty w radzie miejskiej. Przed 1939 r. burmistrzem miasta był Wacław Kropp. Odcięcie zakładów bawełnianych od bardzo chłonnego rynku rosyjskiego doprowadziło do upadku przemysłu w okresie międzywojnia. Spowodowało to drastyczne obniżenie poziomu życia mieszkańców. W październiku 1937 r. na tle ekonomicznym doszło do rozruchów antysemickich oraz bojkotu sklepów żydowskich. Zajścia zdecydowanie pogorszyły sytuację gospodarczą i bytową społeczności żydowskiej.

Podczas II wojny światowej, 7.09.1939 r. Ozorków zajęły wojska niemieckie. Niemcy dokonali w mieście kilku egzekucji. Wśród zabitych znalazło się także 24 Żydów. Utworzono Judenrat, na czele którego stał Szymon Barczyński, a jednym z członków był Szymon Liska. Policją żydowską dowodził Joszua Pareczewski. Na początku 1941 r. Niemcy utworzyli w Ozorkowie getto, w którym zgromadzili prawie 6 tys. Żydów. Początkowo getto nie było ogrodzone, a jego mieszkańcy wiedli życie przypominające to sprzed wojny. Działały szkoły, regularnie odprawiano modlitwy. Na terenie dzielnicy żydowskiej znajdowały się fabryki tekstylne oraz obuwnicze, w której znalazła pracę większość przebywających w getcie Żydów. Ponadto 1 tys. osób pracowało w zakładach położonych poza obrębem getta. W 1941 r. część z robotników żydowskich (400 osób) została wywieziona do obozów pracy w Poznaniu i okolicach[1.2].

Pierwszym krokiem do likwidacji getta była egzekucja 8 albo 10 Żydów za próbę pomocy w ucieczce jednej z Żydówek. Niemcy nakazali, aby egzekucji przyglądali się wszyscy mieszkańcy ozorkowskiego getta. Za powieszenie aresztowanych Żydów odpowiadał dowódca oddziału SS mjr Heinrich Butschkow. Ciała wisiały na szubienicy przez dwa dni. W maju 1942 r. Niemcy wywieźli 1700–2000 Żydów, głównie dzieci, starszych oraz kobiety, do niemieckiego nazistowskiego ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. W Ozorkowie pozostał ok. 1 tys. Żydów. Zmniejszono obszar getta, zamieniając je w obóz pracy. Do sierpnia 1942 r. wszystkich Żydów wywieziono do getta w Łodzi[1.3].

Nota bibliograficzna

• Ozorków, [w:] The Encyclopedia of Jewish life before and during the Holocaust, red. S. Spector, G. Wigoder, t. II, New York 2001, s. 959.
• Ozorków, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, red. G. Miron, Sh. Shulani, t. II, Jerusalem 2009, ss. 567–568.