Pierwsze wzmianki o obecności pojedynczych Żydów w Pszczynie pochodzą z 1505 roku. Osiedlający się tutaj Żydzi pochodzili z Europy Zachodniej.

Po przejściu Śląska w 1526 r. pod panowanie Cesarstwa Niemieckiego, rządy kolejnych władców niosły za sobą ograniczenia dotyczące zamieszkiwania tych terenów przez Żydów. Cesarz Ferdynand I w dniu 14.09.1559 r. wydał edykt o wygnaniu Żydów z ziem dziedzicznych Habsburgów – m.in. z Czech, Moraw i Śląska.

W wyniku wojny trzydziestoletniej (1618–1648) nastąpiło wyludnienie wielu miast śląskich, co zmusiło cesarza do złagodzenia polityki wobec Żydów. W 1627 r. Ferdynand II wydał edykt zezwalający im na ponowne osiedlenie się po zapłaceniu specjalnej opłaty w wysokości 40 tys. guldenów. Wykorzystując tę zmianę nastawienia, w 1634 r.  Żydzi ponownie osiedlili się w Pszczynie. Pomimo kolejnych uchwalonych ustaw przypominających o zakazie osadnictwa Żydów na Śląsku, grożącym za nieposłuszeństwo wysokimi karami i aresztem, przeprowadzony w 1691 r. spis ludności żydowskiej na Śląsku wymienia obecność Żydów w mieście.

Kolejne lata przyniosły nowe ograniczenia i regulacje prawne dotyczące osiedlania się Żydów na Śląsku. Podczas I wojny śląskiej w 1742 r. miasto znalazło się pod panowaniem Królestwa Pruskiego. Również cesarz Fryderyk II zaczął dążyć do ograniczenia wolności i osadnictwa społeczności żydowskiej na Śląsku. Najważniejszym aktem prawnym regulującym status Żydów na Śląsku (za wyjątkiem Wrocławia i Głogowa) był wydany 02.12.1751 r. tzw. Juden-Reglement, który nakładał na właścicieli ziemskich i magistraty obowiązek zgłaszania do starostwa powiatowego i królewskiego urzędu tolerancyjnego każdego przypadku osiedlenia się Żyda w terminie do 14 dni. W 1787 r. władze pruskie z powodów ekonomicznych wycofały się z zarządzeń przesiedlania Żydów do wyznaczonych miast przesiedleńczych. Generalne Tabele pruskie z 1787 r. informują, że w tym roku w Pszczynie żyło 85 Żydów. W owym czasie istniała synagoga w Żorach, do której uczęszczali Żydzi z Rybnika, Wodzisławia i Pszczyny.

W lutym 1808 r. władze pruskie zniosły wszystkie przywileje feudalne cechów i miast, włączając w to przywileje de non tolerandis Judaeis. Od tej pory Żydzi mogli za zgodą władz osiedlać się we wszystkich śląskich miastach i swobodnie nabywać nieruchomości. 11 marca 1812 r. król Fryderyk Wilhelm wydał Edykt o Stosunkach Obywatelskich (niem., Edikt die Burgerlichen Berhaltnisse der Juden), powszechnie znany jako edykt emancypacyjny, który równouprawniał Żydów jako obywateli Królestwa Pruskiego.

W 1812 r. w Pszczynie powstała samodzielna gmina żydowska, w której uruchomiono cheder. W 1814 r. w Gliwicach odbyło się zgromadzenie gmin żydowskich Górnego Śląska. Obradom przewodniczył członek Rady Miejskiej w Pszczynie, Abraham Muhr (1780–1874). Uchwalono wówczas memoriał o zjednoczeniu gmin żydowskich w działalności religijnej i udzielaniu sobie wzajemnej pomocy.

W 1814 r. założono cmentarz żydowski. Pierwszy dom modlitwy powstał w 1816 r., wcześniej spotykano się na modlitwy w prywatnych domach.W 1820 r. gmina żydowska uzyskała zezwolenie, by dzieci żydowskie mogły uczęszczać do szkoły ewangelickiej. Istniała także możliwość uczęszczania do szkoły katolickiej, jednak wybierano szkołę ewangelicką. W 1835 r. w mieście wybudowano nową synagogę. W owym czasie żyło w Pszczynie 210 Żydów, w 1861 r. – 331, w 1885 r. – 340.

W 1872 r. został założony Związek Górnośląskich Gmin Synagogalnych (niem. Oberschlesische Synagogen-Gemeinden), w skład którego weszła pszczyńska gmina żydowska. W 1873 r. powołano w Pszczynie wspólną szkołę żydowsko-ewangelicką, którą w 1893 r. przekształcono w szkołę komunalną. W Pszczynie działał słynny rabin Markus Brann, który między innymi był założycielem Żydowskiego Seminarium Teologicznego we Wrocławiu. W 1916 r. pochodzący z Gliwic żydowski przedsiębiorca Fritz Friedlaender otworzył zakład produkcji karbidu przy kopalni „Prinz” w Pszczynie.

Koniec I wojny światowej przyniósł wielkie zmiany na Górnym Śląsku. Odrodzenie się 11 listopada 1918 r. państwa polskiego (II Rzeczpospolita Polska) spowodowało wzrost propolskich nastrojów wśród ludności śląskiej. Większość z Żydów była jednak zdecydowanie proniemiecka. W dniu 20.03.1921 r. przeprowadzono plebiscyt na Górnym Śląsku. Podczas głosowania w Pszczynie oddano 3759 (75,5%) głosów za pozostaniem miasta w Niemczech. Kiedy w 1922 r. Pszczyna znalazła się w granicach Polski, wielu pszczyńskich Żydów zdecydowało się wówczas na emigrację. W mieście pozostało zaledwie 60 z nich.

Po 1922 r. na tereny polskiego Górnego Śląska zaczęli napływać polscy Żydzi, w tym poszukujący pracy mieszkańcy Galicji. W 1931 r. w mieście żyło 83 Żydów, a w 1939 r. –  91.

Po wybuchu II wojny światowej, w dniu 10.05.1940 r. Niemcy wywieźli wszystkich Żydów z miasta do Trzebini. Większość z nich w 1943 r. została zgładzona w niemieckim nazistowskim obozie zagłady Auschwitz-Birkenau.

Po zakończeniu wojny do Pszczyny napłynęła duża ilość ludności żydowskiej, głównie ocalonych na terenie ZSSR. Część Żydów pszczyńskich ocalała na terenie pobliskich wsi, korzystając z pomocy polskich chłopów oraz na tzw. aryjskich papierach. W połowie lat 50. XX w. miasto zamieszkiwało około 200 Żydów. Większość z nich opuściła miasto po 1957 roku.

Przez pewien czas, do końca lat 50. XX w. działały tutaj różne organizacje żydowskie. Istniał dom modlitwy, urządzony w niewielkim pokoju prywatnego mieszkania w kamienicy przy ul. Rymskiej 5.

W połowie lat 80. XX w. miasto zamieszkiwało około 35 Żydów. W 2010 r. było ok. 15 osób pochodzenia żydowskiego, z których część należała do organizacji żydowskich w Bielsku-Białej, Katowicach i Krakowie. Czworo z nich urodziło się w przedwojennej Pszczynie.

Bibliografia

• Heitmann M., Lordick H., Przyczynek do historii Żydów na Śląsku, [w:] Przebudź się serce moje i pomyśl, Berlin–Opole 1995.
• Janczak J., Śląsk w końcu XVIII w., cz. 2, Wrocław 1984.
• Małusecki B., Rodziny gliwickich przemysłowców pochodzenia żydowskiego – ich udział w życiu i rozwoju miasta, [w:] Żydzi gliwiccy, red. B. Kubit, Gliwice 2006.
• Orzechowski K., Sprawy ludności żydowskiej w śląskich drukowanych zbiorach prawnych, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1989, nr 1.
• Piluk P., Odnalezione miejsce. Cmentarz żydowski w Pszczynie, Pszczyna b. d. wyd., s. 3.
• Steinert A., Geschichte der Juden in Oppeln, Opeln 1922.
• Walerjański D., Z dziejów Żydów na Górnym Śląsku do 1812 roku, „Pismo Muzealno-Humanistyczne Orbis” 2005, t. 5.