Początki zwartego osadnictwa sięgają VIII w., gdy na Ostrowie Tumskim (współcześnie fragment najstarszej części Poznania) władcy plemienia Polan zbudowali gród obronny. Jego powstanie zapoczątkowało istnienie dzisiejszego miasta. W X w. Poznań stał się jednym z grodów stołecznych dynastii Piastów, najważniejszym w świeżo powstałym państwie polskim. W Poznaniu odbył się najprawdopodobniej chrzest pierwszego historycznego polskiego władcy Mieszka I w kwietniu 966 roku. Już dwa lata później ulokował w nim swoją siedzibę pierwszy biskup Polski — Jordan.

W 1039 r. gród stracił swoje polityczne znaczenie jako ośrodek stołeczny, spustoszony w trakcie najazdu czeskiego księcia Brzetysława. Główną stolicę Polski przeniesiono do Krakowa, jednak Poznań nadal pozostał jednym z najważniejszych centrów administracyjnych i gospodarczych. Jego znaczenie wzrosło w okresie rozbicia dzielnicowego w XII–XIV w., wraz z umieszczeniem w Poznaniu stolicy wielkopolskiej linii Piastów. Jej przedstawiciele książęta Przemysł I i Bolesław Pobożny ulokowali miasto na prawie magdeburskim w 1253 roku. Ich następca, Przemysł II, król Polski, rezydował na zamku swojego ojca na Wzgórzu Przemysła.

Stabilizacja polityczna i ustalenie kwestii granicznych w XIV i XV w. sprzyjało rozwojowi Poznania, stolicy najważniejszego województwa Wielkopolski, który stał się też ważnym węzłem komunikacyjnym łączącym Litwę z ziemiami niemieckimi oraz Śląsk z Pomorzem. Rosła rola kulturalna miasta, w 1519 r. powstała tu uczelnia wyższa, zwana Akademią Lubrańskiego. W XVI w. stało się także silnym ośrodkiem reformacji, aż do sprowadzenia pierwszych jezuitów (1571 r.), którzy założyli znane kolegium i przejęli „rząd dusz”.

Rozwój miasta przerwały wojny w drugiej połowie XVII i początków XVIII w. Poznań był wielokrotnie niszczony. Z liczącego w początkach XVI w. 20 tys. mieszkańców ośrodka pozostało w początkach XVIII w. niecałe 4 tys. Stopniowa odbudowana nastąpiła dopiero w kolejnych dziesięcioleciach. Proces ten był kontynuowany w okresie utraty przez Polsce niepodległości w końcu XVIII w. — w 1793 r. do Poznania wkroczyły oddziały pruskie, realizując ustalenia II rozbioru Rzeczypospolitej. Po krótkim epizodzie Księstwa Warszawskiego (w latach 1807–1815), Wielkopolska wróciła pod rządy Berlina jako Wielkie Księstwo Poznańskie, następnie Prowincja Poznańska.

Miasto pod rządami pruskimi weszło w okres dynamicznego rozwoju. W latach 20. XIX w. rozpoczęto budowę Twierdzy Poznań. Prace trwały do połowy XIX w. W tym samym czasie pojawiły się pierwsze większe przedsiębiorstwa przemysłowe branży spożywczej (gorzelnictwo, browarnictwo, młynarstwo) oraz tytoniowej. W trzeciej dekadzie XIX w. coraz większą rolę odgrywały przemysł poligraficzny, mineralny (cegielnie), maszynowy i metalowy. Miasto uzyskało szereg połączeń drogowych z miastami w całej Wielkopolsce. W 1848 r. powstało pierwsze połączenie kolejowe z Berlinem i Szczecinem. Mimo nasilającej się polityki germanizacyjnej, Poznań odgrywał istotną rolę jako ośrodek, w którym pielęgnowano polską naukę, kulturę (zwłaszcza na dworze Namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego Antoniego Henryka Radziwiłła); działały prężne instytucje i organizacje polskiej jak Hotel Bazar czy Towarzystwo Pomocy Naukowej. Poznaniacy uczestniczyli w powstaniach narodowych: 1830–1831, 1846, 1848, 1918–1919.

Po I wojnie światowej, w wyniku zrywu powstańczego z grudnia 1918 r., Poznań wraz z Wielkopolską zostały, na mocy decyzji Kongresu Wersalskiego w 1919 r., włączone w granice odrodzonej Polski. Gruntownej zmianie uległa struktura narodowościowa stolicy województwa: z 40% populacji Niemców pozostało w 1939 r. zaledwie 6 tys. (ok. 3%). Miasto stało się siedzibą województwa poznańskiego. Założono Uniwersytet Poznański. Uruchomiono istniejące do dzisiaj Międzynarodowe Targi Poznańskie.

W czasie II wojny światowej Poznań został stolicą wcielonej do III Rzeszy prowincji Kraj Warty. Ludność polska została poddana brutalnym represjom i w większości wysiedlona do Generalnego Gubernatorstwa. Mimo terroru okupantów w mieście działy struktury konspiracyjne.

Miasto zostało w znacznej części zniszczone w lutym 1945 r. podczas ofensywy wojsk sowieckich. Po wojnie szybko odbudowane stało się ważnym ośrodkiem naukowych, kulturalnym i gospodarczym w zachodniej Polsce. W historii oporu polskiego społeczeństwa przeciwko władzom komunistycznej Polski po 1945 r. Poznań i jego mieszkańcy zapisali się uczestnicząc w wydarzeniach poznańskiego Czerwca 1956 r. Był to pierwszy masowy bunt polskiego społeczeństwa wymierzony w system totalitarny narzucony przez Moskwę.

Od 1999 r. Poznań jest stolicą województwa wielkopolskiego, a także tzw. powiatem grodzkim i ośrodkiem powiatu poznańskiego.

Bibliografia

• Boras Z., W dawnym Poznaniu. Fakty i wydarzenia z dziejów miasta do r. 1918, Poznań 1974.
• Dzieje Poznania, t. 1–2, Warszawa-Poznań 1986–1998.
• Dziesięć wieków Poznania, Poznań 1956.
• Kaniecki A., Poznań. Dzieje miasta wodą pisane, Poznań 2004.
• Nowaczyński A., Poznaj Poznań, Poznań 1939.
• Poznań. Zarys dziejów, Poznań 1973.
• Rezler M., Kalendarium poznańskie, Poznań 2003.
• Rezler M., Poznań miasto niepoznane, Poznań 2006.
• Ruszczyńska T., Poznań, Warszawa 1957.
• Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918–1939, Poznań 1985.