W czwartek, 4 maja 2023 r., w Przysusze miała miejsce ceremonia prezentacji oznakowania cmentarza żydowskiego przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa. Przy wejściu na cmentarz została umieszczona tablica przypominająca kształtem macewę z zamieszczonym kodem QR, który odsyła do historii cmentarza żydowskiego w Przysusze na portalu zabytek.pl.
Uroczystość została zorganizowana przy współpracy ze Stowarzyszeniem Jewish Przysucha oraz The Matzevah Foundation.
Obecna na uroczystości wicedyrektor Jolanta Gumula z Muzeum POLIN przypomniała historię społeczności żydowskiej w Przysusze od jej początków w XVIII wieku. List od dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa Katarzyny Zalasińskiej przeczytał Maciej Rymkiewicz.
Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich, który odmówił modlitwę za zmarłych El male rachamim oraz Psalm 23, wspomniał również o znaczeniu Przysuchy w żydowskim świecie.
To miasteczko bowiem na początku XIX w. stało się pierwszym ważnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego w centralnej Polsce. Charyzmatyczni cadycy – Jakub Iccak Rabinowicz zw. Świętym Żydem i jego następca Symcha Bunim z Przysuchy stworzyli tu dwór chasydzki, z którego wyrosły kolejne znaczące ośrodki – w Kocku, Aleksandrowie, Warce czy Górze Kalwarii.
Arcybiskup łódzki Grzegorz Ryś, który tego dnia od rana uczestniczył w pracach porządkowych na cmentarzu, zapewnił, że nie pozwoli, aby żydowskie cmentarze pozostały opustoszone. Podczas późniejszej debaty „Chrześcijanie i Żydzi. Wieki trudnych relacji” zadeklarował, że dochód ze swojej książki Chrześcijanie wobec Żydów. Od Jezusa po inkwizycję. XV wieków trudnych relacji przeznaczy na prace związane z odzyskiwaniem kolejnych macew znajdujących się na terenie miasta.
Ponadto w ceremonii udział wzięli zastępca burmistrza Przysuchy Andrzej Lenart, przewodniczący Stowarzyszenia Jewish Przysucha prof. Radosław Ptaszyński, dr Steven D. Reece z The Matzevah Foundation.
Uroczystość była zwieńczeniem całego tygodnia prac porządkowych, które trwały na cmentarzu z inicjatywy Stowarzyszenia Jewish Przysucha oraz The Matzevah Foundation z udziałem wolontariuszy, m.in. studentów Instytuty Historycznego Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Centre of Archaeology i School of Justice, Security, and Sustainability. Prace obejmowały wycinkę krzewów, zbieranie śmieci, porządkowanie odzyskanych dotychczas fragmentów macew. Przeprowadzono również bezinwazyjne badania, które pomogą określić miejsce masowych grobów z czasów II wojny światowej na terenie cmentarza oraz wyznaczyć jego historyczne granice. Jednym z efektów prac jest odkrycie fragmentów oryginalnego muru cmentarnego, który znajduje się obecnie ok. 2 m poza obecnym parkanem.
Również w czwartek, 4 maja, w miejscowym Liceum im. Jana Pawła II Stowarzyszenie Jewish Przysucha oraz The Matzevah Foundation zorganizowały spotkanie dr. Stevena D. Recce’a z licealistami, które poprzedził wykład o historii Żydów w Przysusze wygłoszony przez dr Agnieszkę Zarychtę-Wójcicką z Muzeum im. Oskara Kolberga. Młodzież przyłączyła się też do porządkowania cmentarza.
Po modlitwach i przemówieniach w Domu Kultury w Przysusze odbyło się otwarcie wystawy „Byli sąsiadami. Ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady” przygotowaną przez United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, a następnie wspomniana wyżej debata o stosunkach chrześcijan i Żydów z udziałem arcybiskupa Rysia oraz Rabina Łodzi Dawida Szychowskiego poprowadzona przez Annę Szybę.
Upamiętnienie cmentarzy odbywa się w ramach programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” realizowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Prezentacja tablicy oraz program towarzyszący ceremonii realizowane są w ramach projektu „Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe” (Komponent IV: „Sąsiedzi: przedmioty, ludzie, opowieści”, Priorytet 2: „Program opisu i oznakowania wybranych cmentarzy żydowskich”), finansowego z grantu udzielonego Muzeum POLIN przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy. Celem projektu jest ochrona i popularyzacja dziedzictwa polskich Żydów poprzez programy edukacyjne i kulturalne.
WIĘCEJ NA TEMAT SPOŁECZNOŚCI ŻYDOWSKIEJ W PRZYSUSZE:
Historia społeczności | Wirtualny Sztetl
