Wiadomo, że w momencie lokacji miasta Rudnika w 1552 r., Żydzi mieszkali już na jego terenie. Niedługo po tym wydarzeniu, w 1563 r., został założony pierwszy cmentarz żydowski. Według dokumentów z 1578 r. sześć rodzin żydowskich płaciło podatek w Rudniku. Z kolei w 1579 roku pojawiła się wzmianka o Żydzie Jakubie, który w zastaw za długi otrzymał dom w rynku.

Natomiast po powtórnej lokacji miasta, któa miała miejsce w 1598 r., wystawiono dokument, w którym możemy przeczytać:

"Żydowie w mieście tym fundowaniu albo mieszkania nie będą mieli, tylko domów dwa w ulicy, nie przy gościńcu, którzy tez gruntu, to jest ogrodów, ról, łąk nie będą mogli trzymać a tylko arędę, (....) piw ani gorzałek robić ani szynkować, tylko na handlu i kupiectwie mają przestawać"[1.1].

Gospodarka Rudnika opierała się przede wszystkim na rzemiośle. Mimo położenia nad rzeką miasto nie osiągnęło  większego znaczenia jako port rzeczny czy ośrodek handlu. Ważniejszym ośrodkiem był w tej okolicy Ulanów.

W poł. XVII w. w okolicach Rudnika toczyły się walki z wojskami szwedzkimi Karola Gustawa. Poza zniszczeniami wojennnymi miasteczko wielokrotnie ucierpiało z powodu pożarów, które trawiły drewnianą zabudowę miasta.

W 1662 r. w Rudniku żyło 25 rodzin żydowskich na ogólną liczbę 168, ale w 1676 r. już tylko pięć rodzin. W tym okresie, w 1671 r., pojawia się w dokumentach wzmianka o synagodze. W 1696 r. Żydzi rudniccy tworzyli przykahałek. Mieli wtedy już prawo do posiadania domów w rynku.

W XVIII w. liczba ludności żydowskiej w Rudniku zmieniała się, tak że w 1711 r. płacili 100 złp podatku, w 1735 r. – 53 złp, a w 1737 r. – 150 złp[1.2]. W 1748 r. w mieście żyło 14 rodzin żydowskich. Społeczność posiadała drewnianą bożnicę. W 1756 r. biskup krakowski Stanisław Kostka Załuski zezwolił na budowę nowej bożnicy i cmentarza[1.3]. Synagogę wybudowano na tyłach rynku, a nowy cmentarz założono na peryferiach zabudowy miejskiej z dala od kościoła[1.4].

W 1765 r. na terenie kahału mieszkało 196, zaś w samym mieście – 169 Żydów. Wysokość podatku tolerancyjnego wynosiła w 1777 r. 196 złp[1.5]. W 1830 r. w Rudniku żyło 339 Żydów, ale już w 1870 r. do gminy żydowskiej należały 954 osoby. Kahał zatrudniał dwóch rabinów. Znaczną część miejscowych Żydów stanowili w tamtym czasie chasydzi. Od 1796 r. rabinem rudnickim był Chaim Halberstam, założyciel dynastii chasydzkiej w Nowym Sączu, później jego syn Jecheskiel Szraga i kolejni przedstawiciele rodziny Halberstamów. Od 1883 r. funkcję rabina pełnił Jakub Isaak Horowitz, który był wybitnym znawcą kabały.
W 1900 r. kahał utrzymywał szkołę religijną, a liczba Żydów w gminie wynosiła 2388 osób. Natomiast w 1907 r. w samym mieście mieszkało 1198 Żydów, którzy stanowili prawie 36% ogółu mieszkańców. Posiadali wówczas dwie synagogi, cheder, łaźnię i dwa cmentarze.  W okresie międzywojennym istniał tu oddział Centralnego Związku Rzemieślników Żydów w Polsce. W 1921 r. w miasteczku żyło 805 Żydów, co stanowiło 27,2% ogółu mieszkańców.

Niemcy wkroczyli do Rudnika 13.09.1939 r. i od razu spalili budynki mykwy, chederu oraz obie synagogi, wpędzając do nich uprzednio kilkudziesięciu Żydów. Część Żydów z Rudnika dobrowolnie uciekła za San do sowieckiej strefy, część do Ulanowa. 28 września Niemcy wypędzili część miejscowych Żydów do sowieckiej strefy okupacyjnej. Cmentarze zniszczyli w 1940 r., rozbijając nagrobki na tłuczeń, którego użyli do budowy dróg na pobliskich poligonach wojskowych. W czterech egzekucjach Niemcy zamordowali na miejscowym kirkucie co najmniej 36 Żydów.

Po wojnie na miejscu starego cmentarza, zajmującego niegdyś powierzchnię 0,8 ha, powstało osiedle mieszkaniowe. Na nowym – o powierzchni 1 ha wydobywano piasek. Nie zachowały się na nich żadne ślady macew[1.6].

Nota bibliograficzna:

• Informacje o żydowskim mieszkańcach Rudnika nad Sanem, [w:] Rudnik nad Sanem - Polska stolica wikliny [online], http://www.rudnik.pl/miasto [dostęp: 08.06.2014].
• Muszyńska J., Żydzi w miastach województwa sandomierskiego i lubelskiego, Kielce 1998.
• Potocki A., Żydzi w Podkarpackiem, Rzeszów 2004.
• Żydzi w Małopolsce, red. F. Kiryk, Przemyśl 1991.