Synagoga Nowomiejska w Rzeszowie znajduje się przy ul. Sobieskiego 17. Została wzniesiona w latach 1705–1712, na podstawie zgody wydanej przez Hieronima Andrzeja Lubomirskiego w 1686 roku. Autorem projektu i budowniczym synagogi był włoski architekt Jan Chrzciciel Belotti.

Okazały, orientowany budynek w stylu renesansowo-barokowym, mający pierwotnie charakter obronny, został wzniesiony na rzucie prostokąta o wymiarach 20 na 30 m. Z początku nakryty był wysokim dachem brogowym. We wschodniej części budynku znajdowała się pierwotnie główna sala modlitewna, przekryta barokowym sklepieniem krzyżowym, wspartym na czterech masywnych filarach, pomiędzy którymi znajdowała się bima. Sala była poprzedzona przedsionkiem, nad którym, na piętrze znajdował się babiniec.

W I połowie XIX w. synagoga została gruntownie wyremontowana i odnowiona, zmieniono też wówczas kształt dachu na dwuspadowy. Wewnętrzne ściany budowli, a także sklepienia i filary były dekorowane barwną, bogatą polichromią i sztukateriami.

W 1939 r. stacjonujący w mieście Niemcy wykorzystywali synagogę jako stajnie, później zaś jako magazyn. W 1944 r. została podpalona, w wyniku czego zawaliły się sklepienia, popękały ściany i uległy zniszczeniu elementy łączące attyki.

Po 1945 r. synagoga znajdowała się w stanie katastrofy budowlanej i groziła zawaleniem. W 1948 r. Zarząd Miejski planował wyburzenie budynku i wtórne wykorzystanie cegieł do celów budowlanych, jednakże Kongregacja Wyznania Mojżeszowego nie wyraziła zgody na podjęcie takich działań. Ostatecznie, w latach 1954–1965 synagoga została odremontowana; nadbudowano też dodatkową kondygnację, w wyniku czego pierwotna struktura architektoniczna obiektu uległa poważnym przekształceniom, a budynek utracił swój pierwotny wygląd. Do czasów współczesnych na ścianie wschodniej zachowała się jednak wnęka po aron ha-kodesz.

W okresie powojennym w dawnej synagodze mieścił się m.in. dom pracy twórczej Związku Polskich Artystów Plastyków oraz siedziba Związku Polskich Artystów, Malarzy i Grafików. Obecnie jest tu siedziba Biura Wystaw Artystycznych.

24 stycznia 1978 r. synagoga została wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 1021.

Drukuj