Niemcy wkroczyli do Radomska 3 września 1939 r. i już po kilku dniach rozpoczęli krwawe represje wobec społeczności żydowskiej. W czasie tzw. czarnego wtorku (12.09.1939) niemieccy funkcjonariusze zgromadzili ok. 1000 mężczyzn i znęcali się nad nimi, dotkliwie ich bijąc, a czasem katując na śmierć. Stworzony na polecenie Niemców Judenrat, na czele którego stał Mosze Berger (zastąpiony w maju 1941 r. przez Wiktora Gutsstadta) musiał codziennie dostarczać listy nazwisk zdrowych i nadających się do pracy Żydów. Żydzi mieli sprzątać ruiny i gruz pozostały po bombardowaniach. Później wysyłano ich też do niemieckich obozów pracy, głównie w okolicach Poznania.

Getto zostało utworzone 20 grudnia 1939 roku. Radomskie getto stało się tym samym jednym z pierwszych gett na terenie Polski. Doprowadziły do tego zapewne naciski licznej społeczności niemieckiej (Volksdeutschów), która domagała się odebrania Żydom wszystkich przedsiębiorstw i warsztatów. Radomszczańscy Żydzi o stworzeniu getta i konieczności przeniesienia się na jego teren dowiedzieli się w ostatniej chwili. Nie mieli nawet czasu spakować się. Porzucone żydowskie mienie zostało przejęte przez Volksdeutschów. 

Teren getta obejmował jedną z głównych ulic (Radomską) i niewielkie ulice prowadzące do niej (Fabianiego, Stodolną, Wąwozową, Rolną, Szpitalną, Joselewicza i Mickiewicza). Stłoczono tam początkowo siedmotysięczną społeczność żydowską Radomska, a później również przesiedleńców. Niemcy wznieśli bramę główną, przed którą stała tabliczka zabraniająca wstępu mieszkańcom „aryjskiej” części miasta. Wielu Żydów pomimo kary śmierci za opuszczanie getta, decydowało się na potajemne wychodzenie z getta w celu poszukiwania żywności. W czerwcu 1940 r. Judenrat zorganizował tanie kuchnie, które dożywiały mieszkańców getta. Nie było to jednak w stanie zlikwidować permanentnej biedy, jaka zapanowała w dzielnicy zamkniętej. Przeludnienie, katastrofalne warunki sanitarne i z czasem niedożywienie doprowadziły do wybuchu epidemi tyfusu – w marcu 1940 r. oraz w styczniu 1941 roku. Sprowadzono wówczas do Radomska warszawskiego lekarza dr. Mieczysława Sachsa. Wspomagał on lokalnego medyka dr. Hirsza Abę Rozewicza. Zorganizowano szpital na 100 łóżek; wyposażenie do niego pochodziło z darów z Częstochowy. W getcie funkcjonowała policja pilnująca porządku, działała żydowska poczta, rada mediacyjna do rozwiązywania konfliktów na tle religijnym między Żydami. 

Przez cały czas istnienia getta ogranizowano również transporty, wywożące Żydów do niemieckich obozów pracy. W lipcu 1940 r. 400 osób trafiło do obozów pracy w regionie Lublina, w sierpniu 1940 r. zorganizowano transport składający się z 200 oósb do Płaszowa, a następne 400 osób pracowało w pobliżu Radomska.

Pod koniec września 1942 r. Niemcy zaczęli zwozić do Radomska grupy Żydów z okolicznych miejscowości jak Kłomnice, Mstów czy Gomunice. Niedługo potem, 9 października, rozpoczęła się likwidacja radomszczańskiego getta. Niemcy wyzwieźli wówczas ok. 5000 miejscowych Żydów oraz 3000 Żydów z niedalekiego Przedborza do Treblinki. Pacjentów szpitala, chore i stare osoby zostały rozstrzelane na miejscowym cmentarzu. Pozostałych w Radomsku Żydów przetrzymywano w synagodze i 12 października wywieziono do Treblinki. W getcie pozostało ok. 150 Żydów, których zadaniem było uporządkowanie tereniu getta i przekazanie Niemcom wartościowych rzeczy po wywiezionych. 

Pusty teren po getcie przyciągał Żydów ukrywających się poza miastem. Wielu zostało w ten sposób złapanych i zamordowanych. Grupa ok. 320 osób trafiła do niemieckiego obozu pracy przymusowej w Skarżysku-Kamiennej Hasag.

Na początku listopada 1942 r. Niemcy ponownie stworzyli getto w Radomsku, miało już jednak tylko charakter tranzytowy. Było to jedno z czterech żydowskich skupisk w dystrykcie radomskim. Znalazło się tam ok. 4000 osób, którym obiecano, że nic im nie grozi. Jednak już 6 stycznia 1943 r. prawie wszyscy zostali wywiezieni do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Treblinka II. Grupa ok. 250 Żydów trafiła wówczas do obozu pracy przymusowej w Skarżysku-Kamiennej. Żydów, których złapano w trakcie i jeszcze po deportacji Niemcy rozstrzelali na cmentarzu 12 i 13 stycznia. 

Szacuje się, że wojnę przeżyło jedynie 200–300 przedwojennych członków radomszczańskiej społeczności żydowskiej. 

Bibliografia:

• Kosowska A., Dzieje Radomska w okresie drugiej wojny światowej, Częstochowa 2011.
• Kraemer J., Radomsko, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933-1945, gen. ed. G. P. Megaree, vol. 2, p. A, ss. 293-295.
• Radomsko, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, red. G. Miron, Sh. Shulani, t. II, Jerusalem 2009, ss. 633–635.
• Sefer jizkor le-kehilat Radomsk weha-swiwa, red. L. Lusz, Tel Awiw 1967.