Pierwotnie w miejscu obecnego miasta Rohatyna znajdowała się wieś Filipowce. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1184 roku. W Latopisie halicko-wołyńskim zapisano, że należała do księcia Jarosława Osmomysła. W 1349 r. wraz z całą Rusią Czerwoną została przyłączona przez Kazimierza Wielkiego do Królestwa Polskiego. Zgodnie z zapisami, znajdującymi się w Archiwum Krajowym Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie, w 1414 r. stara wieś Filipowce została przekształcona przez dziedzica Wołczka Przesłuszyca na gród nazwany Rohatynem. W 1415 r. nadano prawa magdeburskie. Miasto mogło zresztą powstać nieco wcześniej, ok. 1390 r., staraniem biskupa halickiego, ale później zostało szybko zniszczone; działania dziedzica Wołczka miały zatem charakter wtórny.

W 1415 r., wraz z lokacją miasta, erygowano parafię katolicką, a Wołczko i jego potomkowie przyjęli nazwisko rodowe Rohatyński. W 1431 r. Władysław Jagiełło skonfiskował dobra Bohdanowi Rohatyńskiemu za karę za udział w buncie Świdrygiełły. Następnie miasto zostało nadane aktem królewskim z 24 czerwca 1433 r. Mikołajowi Parawie z Lublina. W 1461 r. Kazimierz Jagiellończyk nadał Rohatynowi przywilej organizowania corocznych jarmarków. W 1462 r. Jakub Parawa, spadkobierca i brat Mikołaja, sprzedał starostwo rohatyńskie swemu krewnemu – kasztelanowi lwowskiemu, późniejszemu wojewodzie ruskiemu, Stanisławowi z Chodcza Chodeckiemu. W 1477 r. w Rohatynie zmarł Grzegorz z Sanoka arcybiskup lwowski, znakomity humanista i pisarz.

W 1509 r. Rohatyn ucierpiał w wyniku najazdu hospodara mołdawskiego Bogdana, którego wojska splądrowały i spaliły miasto. Do niewoli dostała się Barbara, wdowa po Stanisławie Chodeckim, oraz jej dwaj synowie. Po podpisaniu pokoju rok później zostali uwolnieni rok później. W 1520 r. Rohatyn doświadczył kolejnego najazdu tatarskiego. Według podania zapisanego przez Żegotę Pauliego, a także zgodnie z obowiązującą tradycją, została wówczas wzięta w jasyr córka miejscowego popa Anastazja Lisowska (albo córka mieszczanina Barbara Glińska). Jako bardzo młoda dziewczyna, branka została sprzedana do haremu sułtańskiego w Stambule. Dzięki wyjątkowej urodzie i wielkiej przebiegłości wkrótce została pierwszą i jedyną żoną sułtana Sulejmana Wspaniałego. Wywierała znaczny wpływ na jego politykę. Zgodnie z tradycją na jej prośbę sułtan obiecał nigdy nie prowadzić wojen z Polską. Przeszła do historii jako Roksolana, zmarła w 1558 r. w Stambule[1.1].

W XVI w. w Rohatynie istniał zamek starościński, a miasto otoczone było fosą, wałem i drewnianym częstokołem (później zastąpionym przez umocnienia murowane). Wjazd prowadził przez dwie bramy ze zwodzonymi mostami: Halicką i Lwowską. W 1523 r. Otto Chodecki, starosta rohatyński i wojewoda sandomierski, nadał przywilej na cotygodniowy targ, a w 1533 r. odnowił uposażenie parafii. Po jego śmierci, w 1534 r. starostwo rohatyńskie objął chorąży przemyski Jan Boratyński. W 1535 r. król Zygmunt Stary potwierdził prawa miejskie Rohatyna, nadał mu nowe przywileje oraz herb, który początkowo przedstawiał róg jelenia z siedmioma kolcami na niebieskim polu i żółtą literą B. Litera „B” widniała w herbie, ponieważ Zygmunt Stary nadał Rohatyn w dożywotnie władanie swojej żonie Bonie. Dopiero po latach literę „B” zamieniono na „R”. W 1539 r. z powodu poważnych miasta, król przyznał kolejne, specjalne przywileje. Pozwolił wznieść fortyfikacje oraz wybudować cytadelę, ratusz z wieżą i sukiennicami, plac handlowy oraz łaźnię publiczną. W tym czasie Rohatyn miał cztery przedmieścia: Nowe Miasto, Babińce, Zawoda, Naulicach.

W latach 1546–1561 starostą rohatyńskim był Andrzej Tęczyński, a w latach 1564–1574 – marszałek wielki koronny Jan Firlej. Założyli oni w dobrach rohatyńskich dwa nowe miasta: Podgrodzie i Firlejów. W XVI w. proboszczami w Rohatynie byli dwaj wybitni przedstawiciele swojej epoki. W latach 1558–1562 na probostwie zasiadał Marcin Kromer – historyk, geograf, pisarz. Najprawdopodobniej bezpośrednio po nim probostwo otrzymał słynny Piotr Skarga – jezuita, hagiograf, późniejszy kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy. W 1589 r. przy cerkwi Narodzenia Bogarodzicy zawiązało się bractwo cerkiewne, które w dwa lata później dysponowało już własną szkołą i biblioteką. Około 1600 r. powstał w Rohatynie szpital z kościołem pw. św. Barbary, który istniał do końca XVIII wieku. W 1614 r. Mikołaj Wysocki ufundował klasztor dominikanów, skasowany w 1784 r. przez władze austriackie.

W latach 1620–1621 miasto najechały wojska tatarskie. W 1648 r. zostało zdobyte przez Kozaków dzięki pomocy samych mieszczan, których (pięćdziesięciu) ukarano za to później śmiercią. W czasie wojen XVII w. zniszczony został zamek, wybudowany w 1567 roku. W 1666 r. powstał murowany kościół pw. św. Mikołaja, istniejący do naszych czasów. Pomimo zniszczeń wojennych, w Rohatynie rozwijało się rzemiosło. W II połowie XVII w. w mieście istniało aż 15 cechów. Ostatnim przedrozbiorowym starostą rohatyńskim był Józef Bilski.

W 1772 r., w wyniku I rozbioru Polski, Rohatyn znalazł się w zaborze austriackim. Władze zaborcze skonfiskowały dobra starościńskie, które ok. 1780 r. przekazały księżnej Zofii z Krasińskich Lubomirskiej jako rekompensatę za zajęte posiadłości Lubomirskich pod Dobromilem. W 1784 r. kasacie uległ klasztor dominikański. Władze zagrabiły także bardzo bogaty zestaw sreber liturgicznych w kościele parafialnym. Za czasów austriackich Rohatyn należał początkowo do cyrkułu Brzeżany, a od 1867 r. był stolicą powiatu. Przez cały XIX w. miasto stanowiło własność Krasińskich.

Na początku I wojny światowej, jesienią 1914 r. rejon Rohatyna stał się miejscem ciężkich walk pomiędzy Austro-Węgrami i Rosją, z udziałem 1,5 miliona żołnierzy. Po ustabilizowaniu się linii frontu stacjonowały tu wojska austro-węgierskie. Pod koniec wojny Rohatyn krótko należał do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (listopad 1918 – maj 1919). Pod koniec maja 1919 r. miasto zdobyło Wojsko Polskie.

W okresie wojny polsko-bolszewickiej w okolicach Rohatyna toczyły się ciężkie walki. W sierpniu 1920 r. 37. Łęczycki Pułk Piechoty odparł Sowietów, zajmując Rohatyn. Polskich żołnierzy poległych w latach 1919–1920 upamiętnił wystawiony w 1935 r. Pomnik Niepodległości. W okresie międzywojennym Rohatyn administracyjnie należał do województwa stanisławowskiego. Pełnił rolę stolicy powiatu.

We wrześniu 1939 r. miasto znalazło się pod okupacją sowiecką. Od momentu uderzenia na Polskę, Armia Czerwona dokonywała wielu zbrodni wojennych, mordując jeńców oraz ludność cywilną. Jednego z największych ludobójstw dokonano w Rohatynie. W trwającej cały dzień rzezi zamordowani zostali polscy żołnierze, nie oszczędzono także ludności cywilnej, w tym kobiet i dzieci[1.2]

Po inwazji na ZSRR, Niemcy wkroczyli do Rohatyna w pierwszych dniach lipca 1941 roku. Rohatyn wszedł jako miasto powiatowe do okręgu stanisławowskiego Dystryktu Galicja, włączonego 1 sierpnia 1941 r. w skład Generalnego Gubernatorstwa. Po wkroczeniu do miasta Niemcy rozpoczęli prześladowania ludności żydowskiej. Wkrótce utworzyli getto. Ogólna liczba żydowskich ofiar, które przeszły przez getto w Rohatynie, szacowana jest na ok. 12 tysięcy. Armia Czerwona odbiła miasto 23 lipca 1944 roku.

Po wojnie Rohatyn znalazł się w granicach Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Od 1991 r. należy do Ukrainy.

Bibliografia:

• Rąkowski G., Podole, Pruszków 2006.
• Rohatyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IX, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1888, ss. 692–693.