Cmentarz żydowski w Szlichtyngowej jest jedynym zachowanym do naszych czasów cmentarzem żydowskim spośród kilkunastu istniejących na pograniczu śląsko-wielkopolskim przed II wojną światową. Został założony w XVIII w. Znajduje się w lesie, 1 km na północny zachód od miasta, na terenie należącym do wsi Górczyna. Aby tam dotrzeć, należy dojechać do końca ul. Leśnej w Górczynie, a na wysokości ostatnich domów skręcić na drogę gruntową w lewo.

Cmentarz zajmuje powierzchnię 0,18 ha. Ma kształt prostokąta zbliżonego do kwadratu. W całości otoczony jest kamiennym murem o wysokości ok. 1,5 m. Od strony południowo-wschodniej usytuowana jest brama wjazdowa otwierana do wewnątrz (obecnie stale zamknięta). Współcześnie na terenie cmentarza brak elementów rozplanowania przestrzennego, zatarły się również granice poszczególnych kwater.

Najstarszy nagrobek pochodzący w 1751 r. należy do Racheli, córki Dawida, najnowszy, z 1923 r. – do Rosy Goldstein. Ostatni pochówek na cmentarzu miał miejsce w 1934 r., ale nagrobek, podobnie jak wiele innych nie zachował się[1.1]

Na cmentarzu znajduje się 35 wolno stojących stel, oraz fragmenty innych. W latach 90-tych XX w. na teren cmentarza przywieziono cztery dziewiętnastowieczne macewy ze Wschowy. Wszystkie płyty wykonane są z piaskowca i mają typowy kształt wydłużonych prostokątów. Część z nich zakończona jest półkolistym naczółkiem. Macewy mają napisy hebrajskie i niemieckie, nieliczne zdobi typowa ornamentyka.

Po 1945 r. cmentarz podlegał stałej dewastacji. Jeszcze w latach 60. XX w. macewy zajmowały cały cmentarz. Zabrano głównie te wykonane z granitów i marmurów. Władze przewidywały likwidację cmentarza. Decyzję o niej nawet formalnie podjęto na posiedzeniu Powiatowej Rady Narodowej we Wschowie w dniu 27.04.1972 r. (uchwała nr 60/53/72)[1.2]

Najprawdopodobniej położenie cmentarza i związane z tym duże koszty likwidacji uchroniły nekropolię. Systematycznie rozkradana i niszczona przetrwała do końca lat 80. XX w., kiedy ówczesny kustosz działu judaistycznego muzeum w Lesznie Dariusz Czwojdrak postanowił ją uratować. Pomagał mu w tym m.in. Wawrzyniec Kopczyński. To głównie oni powstrzymali degradację cmentarza i stopniowo go rekonstruowali. Dzięki tym działaniom, a także korzystnemu położeniu cmentarz w Szlichtyngowej przetrwał w swojej zasadniczej części i jest jedną z nielicznych pozostałości po Żydach na dawnym pograniczu polsko-niemieckim.

W 1989 r. został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 1156/A.

Drukuj
Przypisy
  • [1.1] Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, Decyzje o likwidacji lub otwarciu cmentarza; 1970–1973, sygn. 89/374/O/3484.
  • [1.2] Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, sygn. 89/374/O/3484.