Żydowski Klub Sportowy „Makabi” w Warszawie powstał w 1915 roku. Wtedy to Niemcy po wkroczeniu do Warszawy pozwolili na reaktywowanie klubów, które istniały już wcześniej. Grupa żydowskiej młodzieży postanowiła to wykorzystać i użyła fortelu. W prasie umieszczono ogłoszenie o zebraniu członków klubu w celu kontynuowania działalności przerwanej przez wojnę. Klub zaczął działać, a w ciągu kilku lat stał się jednym z największych i najwszechstronniejszych klubów żydowskich okresu międzywojennego Warszawy, a także całej Europy.

Statut powstał w 1923 roku. Środowisko klubu było z związane z ruchem syjonistycznym. Jego nazwa pochodziła od rodu Machabeuszy (hebr. Makabim), którzy walczyli o uniezależnienie Judei od Imperium Seleucydów. Na początku swojego istnienia, do 1922 r., klub działał przy ul. Długiej 50. Dzierżawił dwa place w dzielnicy żydowskiej, które zimą służyły za lodowiska (przy ul. Nowolipki 37 i w Ogrodzie Krasińskich). Później siedziba „Makabi” znajdowała się przy ul. Nalewki 2a.

Prezesami klubu byli: Zelik Weizmann (1915–1919); Jadwiga Rawet i Stenia Eizenberg (1920–1921); Zelman Bychowski (1922–1923); Borys Ferber (1923–1939). W 1937 r. klub zrzeszał 1700 członków. Obok popularnych sekcji piłki nożnej, gimnastyki oraz pływania w okresie międzywojennym działały też sekcje: strzelecka, motocyklowa, żeglarska, kajakowa, łyżwiarska, ciężkiej atletyki. Funkcjonowały też sekcje niesportowe: turystyczno-narciarska, rytmiki i tańca, fotograficzna oraz dwie orkiestry. Klub „Makabi” otaczał opieką żydowskie szkoły, organizował szkolenie instruktorów sportu.

Sekcja piłki nożnej „Makabi”​ została utworzona w 1919 roku. Od 1922 r. występowała w B klasie, a w 1926 r. awansowała do A klasy i grała tam do 1933 roku. Należała jednak do najsłabszych drużyn. Wyjątkowy był tylko rok 1929, kiedy to piłkarze „Makabi” wywalczyli wicemistrzostwo A klasy. Przegrali wtedy 0:2 z „Marymontem” finałowe rozgrywki o eliminacje do Ligi Państwowej (pierwszy poziom rozgrywek). W 1934 r. drużyna „Makabi" spadła do B klasy i tam grała do II wojny. Najbardziej znanym piłkarzem był przybyły w 1925 r. z Krakowa (z „Morgensztern”) Józef Klotz. Jest to postać warta wspomnienia, ponieważ to on zdobył pierwszą bramkę dla biało-czerwonych w meczu ze Szwecją 22 maja 1922 r. na Stadionie Olimpijskim w Sztokholmie. Piłkarz kilka lat później przeniósł się z Krakowa do Warszawy. Podczas wojny znalazł się w warszawskim getcie, gdzie zmarł w 1941 roku. Obok niego najlepszym piłkarzem klubu był Benjamin Ankier.

Sekcja boksu cieszyła się dużą popularnością i zaczęła działać już w 1922 r. (rok przed założeniem Polskiego Związku Bokserskiego). Bokserska drużyna „Makabi” była jedną z najważniejszych w tej dyscyplinie w Warszawie. Walczyła w A klasie, a w 1934 r. zdobyła Mistrzostwo Warszawy. Wśród najlepszych bokserów trzeba wymienić: Stanisława Andersa, Leona Jakubowicza, braci Garbarzów, Juliana Neudinga, Mendela Birenzweiga, Mosze Pilnika i Leo Rundsteina. Bokserzy siedmiokrotnie walczyli w Mistrzostwach Polski i dwa razy zdobyli złoty medal: Szlomo „Finn” Finkelstein (1928) i Józef Wysocki (1929).

Sekcja lekkoatletyczna rozpoczęła działalność na początku lat 20. XX wieku. Od 1924 r. należała do Warszawskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki. Kilka lat później zrzeszała 128 zawodników i była jedną z trzech najliczniejszych sekcji lekkoatletycznych w Polsce. Najlepszymi zawodnikami byli: Juliusz Liebfeld (sprinter) oraz skoczkinie w dal – Gustawa Berliner i Halina Brylant. W połowie lat 20. XX w. ceniona była również oszczepniczka i sprinterka Maria Rittner. Reprezentantką klubu była Helena Berson (pchnięcie kulą).

Sekcję pływacką „Makabi” założono w 1921 roku. W okresie pierwszych 10 lat istnienia przyniosła klubowi najwięcej sukcesów. 29 czerwca 1928 r. otwarto przystań sekcji pływackiej przy Porcie Praskim. Na otwarciu obiektu obecni byli prof. Mojżesz Schorr, poseł Izaak Grunbaum i pedagog Janusz Korczak. W drewnianym budynku znajdował się basen i trybuna na 500 osób. Natomiast od 1936 r. funkcjonowało także kąpielisko przy ul. Saska Kępa 38. Najlepszymi pływakami byli: Krymbier, Haskin (skoki do wody), Zygmunt Fogiel (także znany dziennikarz i działacz) i Elżbieta Medresówna (sprinterka). Z sekcji pływackiej w 1925 r. wyodrębniła się drużyna piłki wodnej. W 1939 r. zdobyli Mistrzostwo Warszawy i w sierpniu rozpoczęli rozgrywki o awans do I ligi. W oparciu o własną przystań działała sekcja kajakarska, posiadająca w 1934 r. już 100 kajaków.

Sekcje koszykówki i siatkówki działały głównie w oparciu o lekkoatletów. Funkcjonowały drużyny siatkówki, koszykówki i hazeny (najbardziej znana była Maria Ritter, która w 1928 r. strzeliła aż 21 goli). Wśród panów wyróżnił się koszykarz Semek Jaworski. Poszczególne drużyny sekcji gier sportowych występowały w A klasie, zazwyczaj zajmując środkowe lokaty. W 1930 r. zespół Makabi przegrał w meczu dodatkowym z WKS Legia Warszawa (17–39) awans do A klasy.

W 1929 r. klub otrzymał od miasta 2,8 hektara w okolicach dzisiejszych błoni Stadionu Narodowego (blisko torów kolejowych oraz stacji Warszawa Stadion). Sąsiadował on z parkiem Paderewskiego i stadionem Stowarzyszenia Ludowego. Podstawowe prace wykonano z Funduszu Pracy. W planach miał to być reprezentacyjny stadion sportu żydowskiego w Polsce. Planowano boisko piłkarskie otoczone sześciotorową bieżnią i trybunami, 4 korty do gier sportowych i domek klubowy. Kompleks sportowy miała uzupełniać nadwiślańska przystań „Makabi”. Gazety żydowskie nawoływały do zbiórki na ten cel. Kryzys w latach 30. XX w. spowodował jednak, że obiekt oddano bez trybun i zaplecza. Od 1934 r. na tym boisku rozgrywały swoje mecze żydowskie drużyny piłkarskie współpracujące z „Makabi” oraz polskie drużyny z C klasy. Od 1937 r. nad trzyhektarowym obiektem zawisła groźba, że miasto przejmie go pod stworzenie Wielkiej Wystawy Międzynarodowej. W 1938 r. zagrożenie minęło. Stadion uległ zniszczeniu we wrześniu 1939 roku. Podczas okupacji teren rozplantowano i przeznaczono pod uprawę warzyw. Zawodnicy „Makabi” od 1933 r. posiadali też swoją bazę górską w paśmie Gorganów (Karpaty Wschodnie).

Od lutego 1929 r. klub wydawał własny miesięcznik o nazwie „Makabi”. Objętość wynosiła 16 stron. Ostatnie strony redagowane były w jidysz. Całość kosztowała 30 gr. Sporadycznie pojawiały się w nim fotografie. Od 1930 r. wychodził coraz rzadziej, aż rok później przestał się ukazywać.

Należy wspomnieć, iż Warszawski Klub Makabi był inicjatorem stworzenia ogólnopolskich struktur sportu żydowskiego. W 1930 r. powołano Związek Żydowskich Towarzystw Gimnastycznych i Sportowych „Makabi” w Polsce, z siedzibą pod tym samym adresem, co stołeczny klub czyli przy ul. Nalewki 2a.  W 1930 r. podczas zjazdu Żydowskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych postanowiono połączyć „Makkabi” z Żydowską Radą Wychowania Fizycznego i utworzyć jeden Oddział Polski Wszechświatowego Związku Żydowskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych „Makabi” o silnym zabarwieniu syjonistycznym. Zrzeszał on w 1931 r. w całej Polsce blisko 45 tys. osób w 150 klubach.

W 2014 r. klub Makabi Warszawa został reaktywowany. 

Robert Trzaska

Nota bibliograficzna

• Gawkowski R., Encyklopedia klubów sportowych Warszawy i ich najbliższych okolic w latach 1918-39, Warszawa 2007.
• Gawkowski R., Futbol dawnej Warszawy, Warszawa 2013.
• Gawkowski R., Sport w II Rzeczpospolitej, Warszawa 2012.
• Gawkowski R., Wypoczynek w II Rzeczpospolitej, Warszawa 2011.
• Gawkowski R., Barciszewski J., Historia polskiej piłki nożnej, Warszawa 2012.
• Majchrzak M., Makabi, Hasmonea i inne – historia sportu żydowskiego, [w:] Eurosport Onet.sport  [online] http://eurosport.onet.pl/makabi-hasmonea-i-inne-historia-sportu-zydowskiego/dcybq [dostęp: 10.08.2016, link nieaktywny 10.01.2021].
• Sidorowicz J., Józef Klotz i pierwszy gol dla polskiej reprezentacij, [w:] Gazeta.pl. Kraków [online] 07.07.2012, http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,35798,12083475,Jozef_Klotz_i_pierwszy_gol_dla_polskiej_reprezentacji.html [dostęp: 10.01.2021].
• Sport w przedwojennej Warszawie. Cykliści, Wodniacy, Piłkarze, Warszawa 2012.
• Urban T., Biały i czarny orzeł. Piłkarze w trybach polityki, Katowice 2012.