Pierwszy pomnik ku czci bohaterów getta warszawskiego odsłonięto w kwietniu 1946 roku. Był on bardzo skromny, dlatego wkrótce podjęto decyzję o budowie większego monumentu. W lipcu 1946 r. powstała Komisja Budowy Pomnika, w skład której weszli: Adolf Berman, Icchak Cukierman i Bernard Falk. Wykonanie dekoracji rzeźbiarskiej zlecono Natanowi Rappaportowi. Za kształt formy architektonicznej odpowiadał inż. Leon Marek Suzin. Prace przygotowawcze rozpoczęto w 1947 r. przy udziale organizacji politycznych i społecznych, młodzieży i licznych wolontariuszy. Budowę poprowadziła firma Mariana Pliszczyńskiego. Firma inż. J. Fedorowicza wykonała prace kamieniarskie, a odlewem rzeźby zajął się paryski warsztat Eugene’a Didiera.

Pomnik Bohaterów Getta został zlokalizowany w pobliżu miejsca pierwszego starcia bojówek żydowskich z hitlerowcami w czasie powstania w getcie w 1943 r. – na placu między ulicami Anielewicza (d. Gęsią), Karmelicką, Lewartowskiego (d. Wołyńską) i Zamenhofa. Odsłonięto go 19 kwietnia 1948 r., podczas uroczystych obchodów piątej rocznicy wybuchu powstania w getcie.

Pomnik ma 11 metrów wysokości. Obłożony jest płytami z grubo szlifowanego labradorytu pochodzącego ze szwedzkich kamieniołomów w Hunnebostrand. Na uwagę zasługuje fakt, że kamień został zamówiony przez ministra gospodarki III Rzeszy Alberta Speera w 1942 r. jako materiał pod przyszłe pomniki zwycięstwa Hitlera[1.1].

Wewnątrz kamiennej bryły umieszczono rzeźbę i płaskorzeźbę. Spiżowa rzeźba znajdująca się od strony zachodniej przedstawia grupę mężczyzn, kobiet i dzieci. Symbolizuje walkę powstańców i cierpienie ludności cywilnej. Po środku znajduje się przywódca powstania, Mordechaj Anielewicz, trzymający w lewej ręce granat. Po jego prawej stronie widać dwóch mężczyzn, starca i młodzieńca, gotowych do ataku, a po lewej dziewczynę trzymającą karabin. U stóp Anielewicza leżą zwłoki powstańca. Nad bojownikami unosi się postać obnażonej kobiety z dzieckiem, ginąca w płomieniach. Do pomnika prowadzą szerokie schody. Obok nich, na kamiennej płycie stoją dwie wykonane z brązu menory. Na cokole pomnika wyryto napis w języku polskim, jidysz i hebrajskim: „Naród żydowski swym bojownikom i męczennikom”.

Wschodnią stronę pomnika zajmuje płaskorzeźba ukazująca kolumnę cierpiących kobiet, dzieci i starców prowadzonych przez Niemców w nieznanym kierunku. Płaskorzeźba nawiązuje ponoć do dekoracji Łuku Tytusa w Rzymie, na którym przedstawiono Żydów wygnanych z Jerozolimy w 70 roku. 

Bibliografia

• Tanikowski A., Zabytek hańby naszych wrogów, a chwały naszych umęczonych bohaterów. Urodziny Pomnika Bohaterów Getta, „Cwiszn” nr 1/2/2013, ss. 112–118. Tekst dostępny także online (format PDF) – http://www.cwiszn.pl/files/files/Tanikowski.pdf [dostęp: 12.02.2014].
• Małkowska-Bieniek E., Śladami warszawskich Żydów, Warszawa 2008.