Miasto i Gmina Wieluń mają długą i bogatą historię. Znaleziska archeologiczne wskazują na osadnictwo na tym terenie sięgające 2500 r. p.n.e. Powstanie Wielunia datuje się na pierwszą połowę XIII w. Według legendy w 1217 r. książę wielkopolski Władysław Odonic, podczas polowania ujrzał jelenia, a nad nim Baranka Bożego. W tym miejscu założył osadę. Jej nazwa wywodzi się od owego jelenia, co przez Jeluń miało przetworzyć się w Wieluń[1.1]. Po raz pierwszy wymieniony został w dokumencie z 1282 r[1.2]. Przypuszcza się, że wtedy też otrzymał prawa miejskie. W XIV w. Kazimierz III Wielki wybudował w Wieluniu zamek, który potem był wielokrotnie przebudowywany w związku z pożarami. Dziś w tym miejscu na fundamentach zamku stoi pałacyk klasycystyczny.

Miasto było stolicą historycznej ziemi wieluńskiej[1.3]. Na mocy testamentu Kazimierza, Ludwik Węgierski ziemię wieluńską w 1370 r. oddał w lenno ks. opolskiemu Władysławowi. W tym również czasie Jarosław Bogorya ze Skotnik, arcybiskup gnieźnieński wzniósł dwór biskupi w Wieluniu. W 1395 r. Władysław Jagiełło wypełniając wolę możnowładztwa polskiego ponownie włączył Wieluń i ziemię wieluńską do Korony. W 1393 r. wzniósł też na przedmieściu kościół i klasztor paulinów. Rozwój miasta spowodował, iż arcybiskup Mikołaj Trąba, na kapitule generalnej w Gnieźnie w 1413 r., uzyskał pozwolenie przeniesienia starożytnej kolegiaty ze wsi Ruda do Wielunia.

W latach 40-tych i 50-tych XV w. Wieluń został kilkukrotnie poważnie zniszczony przez książąt śląskich. Zapewne w tym czasie miasto odgrywało już ważną rolę jako ośrodek produkcyjny i handlowy.

Po śmierci Zygmunta Augusta w okresie bezkrólewia i wojny domowej miasto zostało zniszczone. Świadczy o tym przywilej Stefana Batorego, potwierdzający w 1581 r. dawny przywilej na wójtostwo, który zastrzegł, że "pożytki z tegoż mają być obracane na poprawę miasta" (Vol. leg., II, § 1014).

W 1588 r. niedaleko Wielunia odbyła się słynna bitwa pod Byczyną, w której kanclerz Jan Zamoyski pokonał wojska arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, pretendenta do korony polskiej. Po zakończeniu działań wojennych Wieluń znalazł się w opłakanym stanie. Jego mury zostały zniszczone, wiele domostw zostało spalonych.

Podczas szwedzkiego "potopu" w wyniku walk polsko-szwedzkich miasto uległo dalszym spustoszeniom. Wieluń został spalony, a polskie wojsko mszcząc się na miejscowych ewangelikach za sprzyjanie Szwedom dokonało na nich pogromu. Pomimo wysiłków czynionych przez władze państwowe nie udało się jednak przywrócić Wieluniowi jego dawnej świetności.

Ostateczny kres rozwojowi miasta położyło dwukrotne "morowe powietrze" (1707–1711), kiedy zmarło ok. 2000 ludzi oraz pożar w 1791 r. Kolejna katastrofa spowodowana przez ogień miała miejsce w 1858 r. Po tym wydarzeniu miasto zostało odbudowane w zmienionym kształcie.

Na fundamentach dawnego zamku wybudowano okazałą prywatną rezydencję. Pozostały fragmenty murów okalających miasto, zachowała się brama "Krakowska" z wysoką wieżą. Przy nowym urządzaniu miasta dobudowano do niej ratusz.

W drugim rozbiorze Polski (1793 r.) Wieluń został włączony do Prus, 1807–1815 leżał w granicach Księstwa Warszawskiego, następnie Królestwa Polskiego. Mieszkańcy Wielunia brali udział w powstaniu styczniowym (1863–1864), strajkach 1905 i w powstaniach śląskich 1919–1921. Najbardziej tragiczny w jego historii był dzień 1 IX 1939 r., kiedy to na bezbronne i uśpione miasto spadły bomby. To właśnie tutaj o godz. 4.40 rozpoczęła się II wojna światowa.