Żydzi zaczęli osiedlać się w Bełżcu w drugiej połowie XIX wieku. Byli to w większości przybysze z Rawy Ruskiej i Jarosławia. Napływ ludności żydowskiej związany był z korzystną lokalizacją osady na granicy Galicji i Królestwa Polskiego. Zdaniem Roberta Kuwałka na początku XX w. mieszkało tu ponad 100 rodzin żydowskich utrzymujących się głównie z handlu przygranicznego; The Encyclopedia of Jewish Life. Before and During the Holocaust podaje mniejsze liczby: 100–150 osób, podobnie spis z 1897 r. – 126 Żydów na 1101 mieszkańców (11,4% ogółu)[1.1]. W Bełżcu działał dom modlitwy oraz cheder. Nie było jednak samodzielnej gminy, a mieszkający w miasteczku Żydzi należeli do kahałów w Lubyczy Królewskiej i Narolu.

W czasie I wojny światowej większość Żydów opuściła Bełżec. W 1921 r. ich liczebność wynosiła 109 osób na 1960 mieszkańców (5,6% ogółu)[1.2].

W okresie międzywojennym mieszkało tu zaledwie kilkanaście rodzin żydowskich[1.3].

W 1939 r. Bełżec znalazł się pod okupacją niemiecką. W 1940 r. Niemcy utworzyli obóz pracy, do którego deportowali kilka tysięcy Żydów z Generalnego Gubernatorstwa, a także ludność romską z Polski i Niemiec. Więźniowie zajmowali się budową rowu przeciwczołgowego, którego fragmenty zachowały się do dziś.

W listopadzie 1941 r. Niemcy rozpoczęli w Bełżcu budowę pierwszego, prototypowego obozu zagłady. O wyborze miejsca zadecydowało przede wszystkim usytuowanie wsi przy węźle kolejowym w Rawie Ruskiej (połączenia w kierunkach zachodnim, wschodnim i południowym). Od marca do grudnia 1942 r. zgładzono tutaj ok. 500 tys. Żydów z Polski (z dystryktu krakowskiego, lubelskiego, radomskiego i galicyjskiego) oraz zagranicy (w tym m.in. z Austrii, Czech, Słowacji i Niemiec), które trafiały tu przez getta na Lubelszczyźnie, a także przez Kraków i Lwów. W Bełżcu zamordowano także niewielkie grupy Romów oraz Polaków ze Lwowa i okolicznych miejscowości, oskarżanych o udzielanie pomocy Żydom lub o przynależność do organizacji konspiracyjnych. Ofiary uśmiercano w prymitywnych komorach gazowych, a ciała grzebano w masowych mogiłach. W okresie od stycznia do kwietnia 1943 r. groby te zostały rozkopane, a zwłoki spalono na stosach wykonanych z podkładów kolejowych. W ciągu kolejnych miesięcy Niemcy zdemontowali urządzenia obozowe, teren zniwelowali i zalesili, zaś ostatnich więźniów wysłali do Sobiboru.

Po wojnie, Bełżec, będący – pod względem liczby zabitych – trzecim co do wielkości obozem zagłady po Auschwitz–Birkenau i Treblince, pozostawał w zapomnieniu. Dopiero w 1963 r. odsłonięto tu pierwszy pomnik ku czci ofiar. W latach 1993–2004 w miejscu dawnego obozu utworzono Muzeum – Miejsce Pamięci, stanowiące oddział Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie. Centralną część obiektu stanowi żużlowe cmentarzysko – pomnik z zaznaczonymi miejscami masowych grobów i nazwami ponad 200 gmin, z których pochodzili Żydzi deportowani do Bełżca. Częścią obiektu jest też budynek muzeum, w którym prezentowana jest wystawa multimedialna.

Nota bibliograficzna

 

Drukuj
Przypisy